ՌԴ Անվտանգության Խորհրդի քարտուղարի վիճահարույց այցը Իրան և Ադրբեջան մեծ հետաքրքրություն է առաջացրել։ Մի կողմ դնենք ուկրաինական հիմնախնդրի համատեքստում լայն քննարկում ստացած, հատկապես Արևմուտքում, ենթադրություններ՝ Իրանից զենք ձեռք բերելու վերաբերյալ։ Շատերն են հարցնում, թե ի՛նչ է նշանակում այս այցը։ Կարծում եմ, առաջին հերթին դա ազդանշան է, որ Ռուսաստանն ամենայն լրջությամբ է ընկալում մոտ ապագայում (սեպտեմբեր-հոկտեմբեր) տարածաշրջանում ապակայունացման հնարավորությունը և մտահոգված է դրա հետևանքներով, այդ թվում՝ Հայաստանի համար։

Դժվար չէ հասկանալ, որ Բաքվի համար Նախիջևանի ուղղությամբ իր հավակնություններն իրականացնելու ավելի բարենպաստ պայմաններ, որքան հիմա, կարող են էլ երբեք չստեղծվեն։

Ինչի՞ մասին է խոսքը։ Որպես առաջին գործոն՝ ես կնշեի 2024 թվականի նոյեմբերի 4-ին ԱՄՆ-ում սպասվող ընտրությունները և դեմոկրատների ու հանրապետականների միջև լուրջ ներքին առճակատումը։ Բոլոր դեպքերրւմ, ամերիկացի ընտրազանգվածի ուշադրությունը շեղված է լինելու «Հարավային Կովկասի՝ նրանց համար երկրորդական նշանակություն ունեցող խնդիրներից»։

Երկրորդ գործոն․ 1918 թվականից ի վեր Բրիտանիան, որի շահագրգռվածությունն ակնհայտ է, փորձում է թուրքերի և ադրբեջանցիների ձեռքերով ստեղծել այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցք»՝ Կասպից ծովի էներգակիրները փոխադրելու համար։ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագրի շրջանակներից այս թեմայի ցուցադրական դուրս բերումը ոչ այլ ինչ է, քան խորամանկ քայլ։

Երրորդ հանգամանքը իրանա-իսրայելական հարաբերությունների լարվածությունն է, որը (ՀԱՄԱՍ-ի ղեկավարների սպանությունից հետո) մեծ հավանականությամբ կարող է դուրս գալ փոխադարձ հարվածների շրջանակներից և հանգեցնել լայն հակամարտության։ Պետք չէ բացառել, որ Իրանը կարոող է հարվածել Ադրբեջանում իսրայելական հետախուզության առնվազն երեք կենտրոններին։ Ի դեպ, Իրանի նախագահի սպանությանը նրանց մասնակից լինելը շատերը դիտարկում են որպես հիմնական վարկածներից մեկը։ Չմոռանանք նաև, որ Իսրայելը որոշում է ընդունել, որով արգելում է իր զինվորականներին գտնվել Ադրբեջանի ու Վրաստանի տարածքում։

Բաքվում կարծում են, թե Իրանը շեղվելու է Իսրայելի հետ հակամարտությանը և չի կարողանալու կոշտ արձագանքել՝ Ադրբեջանի կողմից Սյունիքի մարզ ներխուժելու դեպքում (Զանգեզուրի միջանցքը նախատեսվում է հենց այնտեղ): Իսկ մի շարք հայ ռազմական փորձագետների կարծիքով՝ հաշվի առնելով հայկական բանակի ներկա վիճակը, նման գործողությունը կարող է տևել երկու շաբաթից ոչ ավել։ Բացի այդ, Անկարայի համար կարևոր այս երթուղու վերաբերյալ Թուրքիայի արտգործնախարարի հռետորաբանությունն ավելի ու ավելի կոշտ և կատեգորիկ է դառնում։

Չորրորդ գործոնը Երևանի իշխանության թուլությունն է՝ քաղաքական կամքի և բանակի կառավարման առումով, ինչպես նաև արտասահմանից թելադրված համաձայնողական ու պարտվողական կուրսը։ Սա միանշանակ թույլ է տալիս Բաքվի ղեկավարությանը հաջողության հույսեր սնուցել, հատկապես սահմանուն Ռուսաստանի ներկայության կրճատման համատեքստում, թեպետ այդ կրճատումը կարելի է խորհրդանշական համարել:

Հինգերորդ գործոնը մշտադիտարկման արևմտյան խմբերի թվի ավելացումն է։ Փաստացի այդ խմբերը զբաղվում են բացառապես Հայաստանի պաշտպանական ներուժի հետախուզմամբ։ Եթե ​​համեմատենք տվյալ իրավիճակը վրաց-հարավօսական հակամարտության հետ, ապա կարելի է վստահորեն ենթադրել, որ այդ տեղեկությունն անպայման կփոխանցվի Բաքվին և կդառնա նոր հակամարտության պայթուցիչ։

Եվ վերջինը․ Հարավային Կովկասում ցանկացած լարվածություն ձեռնտու է անգլոսաքսոններին, քանի որ այն բերելու է տարածաշրջանի սահմանների վերագծման ամերիկյան՝ Պետերսի նախագծի իրականացմանը և միաժամանակ ներքաշելու է Ռուսաստանին ևս մեկ հակամարտության մեջ։

Ահա հիմնական գործոններ, որոնք առավել բարենպաստ պայմաններ են ստեղծում Բաքվի և Անկարայի համար՝ Մեծ Թուրանի վերածննդի իրենց վաղեմի ծրագրերի իրականացման առումով։ Ամերիկյան ընտրություններից հետո (անկախ արդյունքից) թյուրքական տանդեմի հաջողության հնարավորությունները նվազելու են: Բացի այդ, մոտ ապագայում ավարտվում է Թուրքիայի ղեկավարի իշխանության ժամկետը, սակայն Օսմանյան կայսրությունը վերականգնելու և թյուրքերի առաջնորդին մեծությամբ գերազանցելու նրա հիվանդագին ցանկությունը մնում է։

Վերադառնալով հիշյալ այցի նպատակին, կարելի է ենթադրել, որ Ռուսաստանը փորջում է հասկանալ, թե որքան հեռու է մտադիր գնալ Թեհրանը՝ Իսրայելի հետ առճակատման հարցում, որքանով է պատրաստ ակտիվ գործողություններ ձեռնարկել Հարավային Կովկասում անփոփոխ սահմանների հռչակված սկզբունքը և, համապատասխանաբար, Հայաստանի շահերը պաշտպանելու գործում։ Նաև անհրաժեշտ էր Բաքվին նախազգուշացնել աշխարհաքաղաքական տեսակետից չմտածված քայլերից, որոնք, ի վերջո, վտանգում են հենց Ադրբեջանի գոյությանը։ Թե որքանով դա հաջողվեց, ցույց կտա մոտ ապագան։

Անդրկովկասում կայունությունը պահպանելու Մոսկվայի ջանքերը ներառում են նաև Սյունիքում հյուպատոսություն բացելու մտադրություն։ Դիվանագիտական ​​ներկայության ընդլայնումը վկայում է, որ Ռուսաստանը մտադիր չէ լքել Հարավային Կովկասը։ Իսկ Հայաստանի կառավարության կողմից սկսած պետական կառույցների օպտիմալացումը (կրճատումը) շատերն ընկալվում է որպես տարածքը հանձնելու նախապատրաստող քայլ։