«Համահայկական ճակատ» կուսակցության նախագահը 2024 թվականի օգոստոսի 5-ին կազմակերպել է այս կարևոր թեմայի շուրջ կլոր սեղան քննարկումը: Այս միջոցառմանը ելույթ ունեցած կուսակցական ակտիվի անդամները և հրավիրված հյուրերը քննարկել և վեր են հանել բազմաթիվ թաքնված խնդիրներ, որոնք խոչընդոտում են պատմական հայրենիքի հետ սփյուռքի արդյունավետ փոխգործակցությանը: Իրավիճակի շտկման հավասարակշռված և մանրակրկիտ մտածված մեխանիզմների մշակման համար մենք որոշում կայացրեցինք անցկացնել գիտագործնական համաժողով։

Մենք բոլորս լավ հասկանում ենք, որ առանց Հայաստանի չկա Սփյուռք, իսկ առանց Սփյուռքի, որի թիվը գրեթե երեք անգամ գերազանցում է մեր երկրի բնակչությանը, չկա Հայաստան: Հայաստանը և Սփյուռքը անբաժան հասկացություններ են: Նրանք միասին կազմում են հայություն հասկացությունը, մեր հին ու մեծ պատմություն հասկացությունը, հայ ժողովուրդ հասկացությունը։Ոմանք հիմա մեր պետությունն անվանում են Երրորդ հանրապետություն։ Ուզում եմ նրանց հիշեցնել , որ չկա ոչ առաջին, ոչ երկրորդ հանրապետություն։ Կա մեր բոլորի կողմից սիրված միակ երկիրը՝ Հայաստանը։ Եթե ինչ-որ մեկը այլ կերպ է մտածում, նրան ընդմիշտ մնում է ապաշխարելու իրավունք իր ժողովրդի առջև և ինքնակամ վայր դնելու իր լիազորությունները:

Երկու շաբաթից Երևանում կկայանա Համաշխարհային հայկական գագաթնաժողովը։ Անհրաժեշտ է, որ դրա մասնակիցները ոչ միայն բարձրացնեն Սփյուռքի առավել արդիական և ցավոտ հարցերը, այլև դրանց լուծման ողջամիտ ուղիները համառորեն հասցնեն Հայաստանի ներկայիս ղեկավարությանը: Թե որքանով դա հնարավոր կլինի, ցույց կտա ժամանակը։

2024 թվականի սեպտեմբերի 3-ին «Համահայկական ճակատ» կուսակցության հարթակում Սփյուռքի խնդիրներին նվիրված գիտագործնական համաժողովի մասնակիցները կենտրոնացան հենց այս խնդրի վրա: Դրա արդյունքներով մենք կպատրաստենք մի փաստաթուղթ, որն կարտացոլի մեր կոնկրետ առաջարկությունները՝ ինչպես եւ ինչ պետք է անել, ինչ միջոցներ պետք է ձեռնարկել Հայաստանի հետ սփյուռքի փոխգործակցության գործընթացներում բացասական միտումները հաղթահարելու համար, որոնք առաջացել են երկրի այսօրվա ղեկավարության ոչ կոմպետենտության հետեւանքով, այդ թվում ՝ սփյուռքի գործերով նախարարության լուծարման պատճառով՝ այն վերածելով իշխանության վրա անհրաժեշտ կարգավիճակ եւ ազդեցություն չունեցող համանուն կոմիտեի։ Այլ կերպ ասած ՝ ֆորմալ պետական մարմին։

Ձեր ուշադրությունը հրավիրում եմ հետևյալ ասպեկտների վրա, որոնք հատուկ ուշադրություն են պահանջում: Մենք հաճախ ենք խոսում այն մասին, թե ինչպես կարելի է Սփյուռքի ներուժն օգտագործել Հայաստանի բարօրության համար, և միշտ չէ, որ մտածում ենք, թե ինչ է պարտավոր անել հայերի պատմական հայրենիքը օտարության մեջ հայտնված իր ժողովրդի համար: Հայության համախմբումը երկկողմանի փողոց է։ Սա մեր շարժման և մեր «Համահայկական ճակատ» կուսակցության գաղափարախոսությունն է։

Կարևոր է մշակել ոչ միայն սփյուռքի և Հայրենիքի փոխգործակցությանը վերաբերող խոչընդոտների հաղթահարմանն ուղղված միջոցառումների համալիր։ Տարբեր երկրներում և տարածաշրջաններում սփյուռքի միջև փոխգործակցության դժվարություններ կան, որոնք առաջացել են իրենց բնակության վայրում հայերի այս կամ այն մշակույթներին հարմարվելու հետևանքով: Միգրացիայի տարբեր ալիքների ներկայացուցիչների կյանքի վերաբերյալ տեսակետները հաճախ շատ հակասական են: Ես խոսում եմ նրանց վերաբերմունքի մասին ազգային ավանդույթների, սովորույթների, մեր քրիստոնեական հավատքի և այլ ասպեկտների նկատմամբ: Սա նրանց միջեւ փոխադարձ թյուրիմացություն է առաջացնում։

Կարևոր է առավելագույնս ջանքեր գործադրել երիտասարդների հայրենասիրական և մշակութային դաստիարակության ուղղությամբ ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ սփյուռքում: Մեր երիտասարդությունը մեր երկրի ապագան է, նրա շարունակական զարգացման և բարգավաճման գրավականը: Այս համատեքստում հիշեցնեմ Հայաստանի կրթական համակարգի պոպուլիստական բարեփոխման ծրագրերի մասին։ Առաջարկվող նորամուծությունները, ըստ էության, ոչնչացնում են մեր համալսարանների արժանի ավանդույթները, որոնք մեծացրել են հարյուրավոր ականավոր գիտնականներ և տաղանդավոր ինժեներներ: Պարտադրված արևմտյան ուսուցման մոդելները կենտրոնացած են եվրոպական աշխատաշուկայի համար նեղ մասնագիտացված մասնագետների վերապատրաստման վրա: Դա նշանակում է խթանել երիտասարդ մասնագետների արտահոսքը մեր երկրից։ Նրանք կհամալրեն սփյուռքի շարքերը՝ Հայաստանը դատապարտելով ծերացման և ոչնչացման։ Ուստի սփյուռքի գործերի նախարարության կառուցվածքում, որի վերածննդին մենք կհասնենք, պետք է ստեղծվի Սփյուռքի երիտասարդության հետ տարվող աշխատանքների առանձին դեպարտամենտ։

Գլոբալ աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների և բազմաթիվ զինված հակամարտությունների պայմաններում լուրջ մտահոգություն է առաջացնում Հայաստանի իշխանությունների անտարբեր վերաբերմունքը սփյուռքահայերի ֆիզիկական անվտանգությանն ու իրավական պաշտպանությանն առնչվող հարցերի նկատմամբ, հատկապես այն երկրներում, որտեղ Հայաստանը չունի դիվանագիտական ներկայացուցչություններ: Բոլոր դեսպանատներում պետք է լինեն սփյուռքի նախարարության հատուկ ներկայացուցիչներ՝ համապատասխան լիազորություններով, այդ թվում ՝ հարևան երկրների նկատմամբ, որտեղ չկան հայկական դիվանագիտական ներկայացուցչություններ: Հետևաբար, Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարության ուղղությամբ  պետք է անհրաժեշտ աշխատանք տարվի միջազգային բարձր մակարդակով։ Նույն հարթության վրա են դրված նաև մի շարք մուսուլմանական երկրներում և, առաջին հերթին, Թուրքիայում հայերի դավանանքի ազատության պաշտպանության խնդիրները:

Այս համատեքստում անհրաժեշտ եմ համարում այս կամ այն երկրներում դեսպաններ նշանակելիս անպայման հաշվի առնել սփյուռքի և նրանց առաջնորդների կարծիքը։ Դժվար է գերագնահատել նրանց դերը արտերկրում բնակվող հայերին Հայրենիքին մերձեցնելու գործում։ Վառ օրինակ է հայկական սփյուռքը Ռուսաստանում, որը հայտնի պատճառներով հեռանում է Հայաստանի ներկայիս իշխանություններից։

Հայրենիք՝ իրենց պատմական հողեր սփյուռքահայերի վերադարձի խթանումը ոչ պակաս հրատապ խնդիր է։ Նրանք, ովքեր որոշել են վերադառնալ Հայաստան, հաճախ լուրջ դժվարություններ են ունենում հարմարվելու հարցում, իսկ դա կանգնեցնում է մյուս ցանկացողներին։ Պետության գործուն մասնակցությունը նրանց ճակատագրին, հայրենադարձության հատուկ պետական ծրագրերը, հայերի հայրենիք վերադարձին իրական, այլ ոչ թե վիրտուալ աջակցությունը և, ամենակարևորը, մեր երկրի բնիկ բնակչության մոտ այդ մարդկանց նկատմամբ բարյացակամ վերաբերմունք դաստիարակելը պետք է դառնան մեր երկրի ղեկավարության առանցքային խնդիրներից մեկը:

Ոչ պակաս արդիական է Սփյուռքի գործարար ներկայացուցիչների ներդրումների պաշտպանությունը, որոնք անկեղծորեն ցանկանում են աջակցել իրենց երկրին։ Որոշ պաշտոնյաների անձնական շահի հանդեպ կիրքը հաճախ վանում է այդ հարգարժան մարդկանց և լրջորեն խաթարում Հայաստանի հեղինակությունն աշխարհում։

Վստահ եմ, որ մենք կկարողանանք երկրի ղեկավարությանը, մեր բնակչությանը և արտերկրում գտնվող մեր հայրենակիցներին հասցնել մեր մտահոգությունները և արդյունավետ միջոցներ առաջարկել իրավիճակը շտկելու համար: Մեր գործն արդար է, և մենք անպայման կհասնենք մեր նպատակներին։