«Համահայկական ճակատ»

շարժում

ԾՐԱԳԻՐ

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

...........................................................................................................................

Հայաստանի տնտեսության վիճակը և «Համահայկական ճակատ»

շարժման առաջնահերթությունները .................................................................

1. Արդյունաբերություն.............................................................................

1.1. Օգտակար հանածոների արդյունահանում և վերամշակում ....

1.2. Էլեկտրաէներգետիկա ......................................................................

1.3. Մեքենաշինություն ...........................................................................

1.4. Քիմիական արդյունաբերություն ..................................................

1.5. Ռադիոէլեկտրոնային արդյունաբերություն ...............................

2. Գյուղատնտեսություն և անտառային տնտեսություն, ոռոգում,

պարենային անվտանգություն .........................................................................

2.1. Ագրոարդյունաբերական համալիր................................................

2.2. Անասնաբուծություն ........................................................................

2.3. Սննդային արդյունաբերություն ....................................................

2.4. Արդի խնդիրներ ................................................................................

3. Շինարարություն, ենթակառուցվածք և տրանսպորտ .................

3.1. Շինարարության ոլորտ ..................................................................

3.2. Ենթակառուցվածք ............................................................................

3.3. Տրանսպորտ և բեռնափոխադրումներ .........................................

3.4. Կապի միջոցների և ցանցերի զարգացում ....................................

3.5. Մասնակցություն միջազգային նախագծերում ...........................

4. Ֆինանսավարկային և հարկային համակարգ ...............................

5. Կրթություն, գիտություն, գրականություն, արվեստ և մշակույթ

..................................................................................................................................

5.1. Հիմնական կրթություն ....................................................................

5.2. Միջին մասնագիտական և բարձրագույն կրթություն ...............

5.3. Գիտության զարգացում ..................................................................

5.4. Մշակույթ, գրականություն և արվեստ .........................................

6. Գաղափարախոսություն և դաստիարակություն ..........................

6.1. Գաղափարախոսություն .................................................................

6.2. Ազգային քաղաքականություն и բարիդրացիական

հարաբերություններ .........................................................................................

7. Ժողովրդագրություն, առողջապահություն և կյանքի

երկարատևության ավելացում, հասարակական քաղաքականություն .

7.1. Հայաստանի բնակչություն .............................................................

7.2. Ընտանեկան և ժողովրդագրական քաղաքականություն ..........

7.3. Առողջապահություն, բժշկություն և սոցիալական

ապահովություն .................................................................................................

7.4. Բնակարանային խնդիր ...................................................................

7.5. Արցախցի փախստականների խնդիրներ .....................................

8. Ժողովրդի նյութական բարեկեցության բարձրացում և

սոցիալական անհավասարության հաղթահարում . ...................................

8.1. Աշխատավարձ ...................................................................................

8.2. Աշխատանքային պայմանների բարելավում և

աշխատաժամերի կրճատում ............................................................................

9. Պետական կառավարում .....................................................................

9.1.Պետական կառավարման նոր մոդելի հիմնարար սկզբունքներ

...............................................................................................................................

9.2. Նախագահական իշխանություն և ղեկավար կադրեր ...............

9.3. Ժողովրդավարական սկզբունքները պետական կառավարման

համակարգում ....................................................................................................

9.4. Հանրային վերահսկողություն .......................................................

9.5. Անձի ազատություն ..........................................................................

9.6. Երիտասարդական կազմակերպություններ ................................

10. Պաշտպանություն և անվտանգություն .........................................

10.1. Ռազմական անվտանգության հայեցակարգ ..............................

10.2. Հայաստանի Զինված Ուժերի և պաշտպանունակության

ամրապնդում ......................................................................................................

10.3. Ռազմարդյունաբերական համալիր ............................................

10.4. Ռազմական կադրերի պատրաստում ..........................................

10․5. Միջազգային ռազմական և ռազմատեխնիկական

համագործակցություն ......................................................................................

11. Հայաստանի հասարակության կյանքում Շարժման դերի

բարձրացում

Հայաստանի տնտեսության վիճակը և «Համահայկական ճակատ»

շարժման առաջնահերթությունները

Պետության տնտեսության ընդհանուր վիճակն ուղղակիորեն ազդում է

պաշտպանության և անվտանգության, արդյունաբերության, էներգետիկայի,

գյուղատնտեսության, ծառայությունների և զբոսաշրջության զարգացման,

ինչպես նաև բնակչության առողջության և բարեկեցության մակարդակի

բարձրացման վրա:

2020-2023 թթ․ Հայաստանը լուրջ ցնցումներ ապրեց՝ պայմանավորված

44-օրյա պատերազմով, տարածքային կորստներով, սահմանին մշտական

լարվածությամբ և ազգային անվտանգության ոլորտում ավանդական

դաշնակիցների հետ հարաբերությունների համակարգային

վատթարացմամբ։ Այս ժամանակահատվածում Հայաստանի տնտեսական

վիճակին ազդել են օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ գործոններ․ տրանսպորտային և

տարանցիկ կապի խոչընդոտներ, հակառուսական պատժամիջոցներ,

Ռուսաստանից 110 հազար վերաբնակիչների և Արցախից 103 հազար

փախստականների հոսքը, ինչպես նաև հստակ պետական տնտեսական

ռազմավարության բացակայություն և անձեռնհաս արտաքին

քաղաքականություն։

Պաշտոնական տվյալներին համաձայն, 2023 թվականին Հայաստանի

ՀՆԱ կազմել է 9,4 % (23,5 մլրդ դոլար)։ Մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ շուկայական

գներով կազմել է 8168 դոլար։ Հայաստանի արտաքին

առևտրաշրջանառությունը կազմել է 20,7 մլրդ դոլար (ինչը 46%-ով

գերազանցում է 2022 թվականի ցուցանիշը), այդ թվում․ ներմուծում՝ 12,3 մլրդ

դոլար (+ 40,2 %), արտահանում՝ 8,4 մլրդ դոլար (+ 55,3 %)։ Ռուսաստանի հետ

ապրանքաշրջանառությունն աճել է 43,3 %-ով։ Լավ ցուցանիշներ են, սակայն

չեն արտացոլում երկրի տնտեսության իրական վիճակը։

Բանն այն է, որ Հայաստանի տնտեսությունն աճում է, բայց չի զարգանում։

Բարձր ցուցանիշները ոչ թե երկրի տնտեսական զարգացման, այլ

վերաարտահանման գործառնությունների արդյունք են։ Այս

գործառնությունները բերել են մոտ 8 մլրդ դոլար (ՀՆԱ-ի 34 %)։ Բացի այդ,

միգրանտների հոսքի պատճառով ¼-ով աճել է ներքին առևտուրը, որը

կազմում է 3 մլրդ դոլար (12,8 %)։ Միևնույն ժամանակ վերամշակման

արդյունաբերության ու գյուղատնտեսության բաժինը ՀՆԱ-ում կազմում է

ընդամենը 4,6 մլրդ դոլար (19,6 %)՝ 2,6 և 2 մլրդ դոլար համապատասխան։ Եվս

մոտ 1,3 մլրդ դոլար բերել է կապի և տեղեկատվության ոլորտը (5,5 %)։

Ընդհանուր առմամբ, դա կազմել է ՀՆԱ-ում վերաարտահանման

մասնաբաժնի 70 %։

Որո՞նք են նման իրավիճակի պատճառները։ Զգալիորեն նվազել են

գյուղատնտեսական արտադրանքի աճի տեմպերը․ գնային առումով՝ 0,2 %-

ով։ Մսի, կաթի և խաղողի արտադրության ծավալները բնական

մեծություններով (տոննայով) նվազել են 0,3 %-ով։ Պղնձի հանքաքարի

արդյունահանումը նվազել է 13 %-ով։ Ֆինանսական և ապահովագրական

ոլորտներում միջոցների շրջանառությունը նվազել է 7,9 %-ով։ Շինանյութի

արդյունահանման ծավալն աճել է ավելի քան 1,5 անգամ, սակայն դրա արժեքը

համեմատելի չէ արդյունահանված մոլիբդենի և պղնձի արժեքի հետ։

Ընդորում նվազել է պատրաստի շինանյութի արտադրությունը։ Զգալիորեն

նվազել են նաև գնաճի տեմպերը՝ մինչև 2,1 %, սակայն դա պայմանավորված

չէ տնտեսության վերելքով․ արտարժույթի պահանջարկը գերազանցել է

առաջարկը՝ արտասահմանից ներմուծված 3,5 մլրդ դոլարի (ՀՆԱ-ի 14,9 %)

շնորհիվ։

Փաստացի դրական դինամիկա է արձանագրվում միայն հյուրանոցային

և ռեստորանային բիզնեսում, ինչպես նաև հանգստի և զվարճանքի ոլորտում,

որտեղ աճը գերազանցել է 13,4 %, բայց դա չի վկայում մարդկանց

եկամուտների և բարեկեցության աճի մասին: 2023 թ-ին Հայաստան այցելել է

ավելի քան 2,2 մլն զբոսաշրջիկ, որոնց 51 % Ռուսաստանից է։

Հետևաբար, Հայաստանի տնտեսությունը բախվում է մի շարք

բացասական գործընթացների հետ․ արդյունաբերության և

գյուղատնտեսության լճացում, արժութային և ֆինանսական շուկայի

աղավաղում։ Աշխարհաքաղաքական իրավիճակի ցանկացած

փոփոխությունների դեպքում դրանք կարող են հանգեցնել տնտեսության

ամբողջ համակարգի կտրուկ փլուզմանը։ Ահա թե ինչու, չնայած տնտեսական

զարգացման բարձր տեմպերին, երկրի արտաքին պարտքն աճում է՝

գերազանցելով 15 մլրդ դոլարը 2023 թվականին (ՀՆԱ-ի 64 %): Այլ կերպ ասած՝

Հայաստանի յուրաքանչյուր բնակիչ, այդ թվում՝ նորածին երեխա, այսօր ավելի

քան հինգ հազար դոլարի չափով պարտք ունի։

Տնտեսության բարգավաճման պոպուլիստական պատկերը, որը

ցուցադրում է իշխանությունը, կարող է շատ շուտով երկիրը գցել ճգնաժամի

մեջ։ Դրան գումարվելու է հայկական տարածքների հերթական հանձնում՝

արտաքին ծախու քաղաքականության պատճառով։ Վտանգավոր

միտումների զարգացումը կասեցնելու նպատակով «Համահայկական

ճակատ» շարժումը ձևակերպեց իր նպատակներն ու

առաջնահերթությունները՝ Հայաստանում նորարարական տնտեսական և

սոցիալական քաղաքականության մշակման, պետական անվտանգության և

կառավարման ապահովման ոլորտում:

Շարժման և Հայաստանի ժողովրդի հիմնական տնտեսական խնդիրը

հետևյալն է․ հինգ տարվա ընթացքում ստեղծել անհրաժեշտ նյութատեխնիկական

բազա՝ երկրի անվտանգությունն ապահովելու և ֆինանսատնտեսական

ինքնաբավությանը հասնելու համար։ Այս խնդիրը լուծելու համար անհրաժեշտ

է կատարելագործել տնտեսության բոլոր ոլորտների, այդ թվում՝

ռազմարդյունաբերական համալիրի կազմակերպչական կառուցվածքը և

տեխնոլոգիաները, զարգացնել արտադրության նոր, տնտեսապես

արդյունավետ ոլորտներ, ռացիոնալ օգտագործել բնական, նյութական և

աշխատանքային ռեսուրսներ։ Առանցքային են այնպիսի խնդիրներ, ինչպիսիք

են տեխնիկական առաջընթացի հետ մեկտեղ ապահովել բնակչության

լիարժեք զբաղվածություն, արտադրության նոր մշակույթի ներդրում,

գիտական, ճարտարագիտական և մասնագիտական կադրերի

պատրաստման համակարգի ստեղծում, ինչպես նաև ֆիզիկապես ծանր

աշխատանքի նվազեցում։

Հայաստանի տնտեսական ներուժի հիմք է կազմում

հանքարդյունաբերությունը։ Կարևոր է ընդլայնել բարձրորակ սպառողական

ապրանքների արտադրությունը՝ բնակչության կարիքների լիարժեք

բավարարման և հետագա արտահանման համար։

Տվյալ խնդրի լուծումը պահանջում է մեծ ներդրումներ, այդ թվում՝

արտաքին։ Գլխավորը միջոցների առավել արդյունավետ նպատակային

օգտագործումն է։ Արդյունքում Հայաստանը կհասնի տնտեսական

ինքնաբավության մակարդակի և կունենա պաշտպանության անհրաժեշտ

ներուժ։

Հայաստանի տնտեսության բոլոր ոլորտները՝ արդյունաբերությունը,

գյուղատնտեսությունը, ենթակատուցվածքը, տրանսպորտը, կապը,

շինարարությունը տեխնիկական վերազինման կարիք ունեն։

1. Արդյունաբերություն

Հայաստանի արդյունաբերության զարգացման տեմպերը տարեց-տարի

նվազում են։ Բոլոր ցուցանիշներն աճում են միայն տարվա վերջին ամսում։

Զգալիորեն նվազել է մետաղների, թղթե արտադրանքի, հագուստի,

օպտիկայի, համակարգիչների և էլեկտրական սարքավորումների

արտադրությունը։ Բարձր աճ է գրանցվել միայն վարչապետի կողմից անձամբ

աջակցվող ոսկերչական ոլորտում (5 անգամով), որտեղ, ըստ Հայաստանի

վիճակագրական կոմիտեի տվյալների, վերամշակվել է 141 հազար կարատ

ադամանդ։ Սակայն, մաքսային մարմինների տվյալներով, 2023 թվականին

երկրից արտահանվել է 3,7 մլն կարատ ադամանդ։ Կոռուպցիոն բաղադրիչն

ակնհայտ է։ Երկիրն աստիճանաբար նահանջում է՝ կորցնելով

արդյունաբերական պետության կարգավիճակը և վերածվելով տարանցիկ

«գորշ» շուկայի։

1.1. Օգտակար հանածոների արդյունահանում և վերամշակում

Հայաստանի հանքարդյունաբերության զարգացումը ազգային

տնտեսության կարեւորագույն խնդիրներից է։ Թեղուտի, Ախթալայի և

Ագարակի հանքավայրերի արտադրողականությունը երրորդ տարին

անընդմեջ նվազեցման միտում է ցույցաբերում։ Ադրբեջանի

հավակնությունները հայկական տարածքների նկատմամբ բացասական են

ազդում Սոթքի ոսկու հանքի և Արարատի ոսկու կորզման գործարանի

աշխատանքին։ Արդյունաբերության ձեռնարկություններում աճել է

վթարների թիվը, պարբերաբար իրականացվում են հարկային

հետաքննություններ և այլ իրավական ընթացակարգեր, անտեսվում է

աշխատանքի անվտանգությունը, չեն ներդրվում նոր տեխնոլոգիաներ։ Այս

ամենը ազդում է արտադրության ծավալներին։ Հանքարդյունաբերության

մասնաբաժինը ՀՆԱ-ում նվազել է մինչև 3,5 %։

Շարժումն անհրաժեշտ է համարում ի հայտ բերել և վերացնել նվազման

համալիր պատճառները, խթանել ձեռնարկությունների վերազինումը,

ներդրումներ ներգրավել թեթև, գունավոր և հազվագյուտ մետաղների

արտադրության ոլորտ, ինչը թույլ կտա հանքաքարի և հումքի

արտահանումից աստիճանաբար անցնել պատրաստի արտադրանքի

արտադրությանը։

1.2. Էլեկտրաէներգետիկա

Հայաստանի էլեկտրաէներգետիկան չիրացված հսկայական ներուժ ունի։

Էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը գերազանցում է սպառումը, ինչը

նվազեցնում է ոլորտի շահաբերությունը։ 2023 թվականին արտադրվել է 8,8

մլրդ կՎտ/ժ, վաճառվել է ընդամենը 6,4 մլրդ կՎտ/ժ։ Արտահանման

ծավալները նվազել են 19,6 %-ով։ Իշխանության տնտեսական և քաղաքական

սխալները հանգեցնում են սակագների անհիմն բարձրացմանը՝ սպառողների

հաշվին կորցրած շահույթը փոխհատուցելու մնպատակով։

2022 թվականին սկսված էլեկտրաէներգիայի շուկայի կոռուպցիոն

ազատականացման արդյունքում Երևանի ՋԷԿ-ը գրեթե մեկ քառորդով

կրճատեց էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը՝ հօգուտ Siemens-ին և Renco-

ին պատկանող նոր ArmPower էներգաբլոկի, որի արտադրությունն ավելացել

է մեկուկես անգամ։ Պետությունը պարտավորվել է բլոկի բեռնվածություն

ապահովել նախագծային հզորության առնվազն 90 %-ով, որպեսզի

ներդրողները ստանան երաշխավորված եկամուտ, հակառակ դեպքում նրանք

էներգիան կվաճառեն ավելի բարձր գնով։ Համաձայնեցված գինն այժմ

կազմում է 5,7 ցենտ մեկ կՎտ/ժ-ի համար:

Հրազդանի ՋԷԿ-ում էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը գրեթե 2

անգամ նվազել է՝ Վրաստան արտահանման նվազման պատճառով։ Որոտանի

հիդրոէլեկտրակայանների կասկադում արտադրությունը նվազել է 27 %-ով,

իսկ փոքր հիդրոէլեկտրակայաններում՝ 13 %-ով։ Պատճառը ջրի

պահասությունն է։ Մեծամորի ատոմակայանը (Ադրբեջանը, Թուրքիան և

ԵՄ-ն պահանջում են կանգնեցնել ԱԷԿ-ը), որն արտադրում է

էլեկտրաէներգիայի մինչև 40 %՝ ՋԷԿ-ից գրեթե 5 անգամ ցածր ինքնարժեքով,

վերանորոգման պատճառով կրճատել է թողարկությունը 5 %-ով։

Իշխանությունը պնդում է, որ բոլոր պատճառներն «օբյեկտիվ» են։ Դրական

միակ բանն այն է, որ արևային էլեկտրակայանների արտադրությունն աճել է

գրեթե մեկուկես անգամ, բայց ընդհանուր արտադրության մեջ դա 5 %-ից էլ

քիչ է ։

Չնայաճ սեփական էներգետիկ բավարար ներուժի, կառավարությունն

արտաքին ներդրումներ է ներգրավում ցածր արդյունավետություն ունեցող

ՋԷԿ-երի համար՝ ի վնաս ազգային էներգահամալիրի։ Հետևելով թուրք-

ադրբեջանական տանդեմի առաջնորդությանը, այն սառեցնում է

համագործակցությունը Ռուսաստանի հետ շահութաբեր ատոմային

էներգետիկայի ոլորտում։ Բացի այդ, ոչ հրապարակային բանակցություններ

են ընթանում Հայաստանի տարածքում ռադիոակտիվ թափոնների թաղման

հնարավորության շուրջ։ Սա տնտեսական հանցագործություն է:

Ժամանակակից արդյունաբերության բարձր էներգատարողությունը

պահանջում է էներգիայի արդյունավետ տեսակներ և վերականգնվող

աղբյուրներ: Ատոմային էներգիայի հետագա զարգացումն ապահովում է էժան

էլեկտրաէներգիա, նվազեցնում գազի ներկրումը ՋԷԿ-երի համար և

երաշխավորում հեռանկարային նախագծերի իրականացում։ Տեղական

(փոքր) ՀԷԿ-երի ներուժի լիարժեք օգտագործումը կբավարարի ներքին

պահանջարկը, հատկապես հեռավոր շրջաններում: Կստեղծվի արտահանման

կայուն ներուժ, ինչը թույլ կտա փոխանակել էլեկտրաէներգիան էներգետիկ

ռեսուրսների այլ տեսակի հետ։ Նման մոտեցումը ստեղծում է

էլեկտրաէներգիայի ներկայիս գների պահպանման և դրանց աստիճանական

իջեցման անհրաժեշտ պայմաններ։

Էներգետիկ ինքնաբավության գործոնը և ատոմային էներգիայի

առաջնահերթությունը հնարավորություն են տալիս մրցունակ գներով

էլեկտրաէներգիա արտահանել Վրաստան, Իրան, ինչպես նաև Թուրքիա և

Ադրբեջան, դարձնել այն բյուջեի եկամուտի զգալի մաս։

Շարժումը բոլոր ջանքեր է գործադրելու, որպեսզի մինչև 2027 թվականը

վերականգնել Հայաստանում էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը,

ուսումնասիրել «Ռոսատոմ»-ի առաջարկները Մեծամորի ԱԷԿ-ի երրորդ

էներգաբլոկի կամ փոքր ատոմակայանների ցանցի կառուցման վերաբերյալ և

ավելացնել դրանց մասնաբաժինը մինչև 50 %։ Հարկավոր է արդիականացնել

գլխավոր և բաշխման ցանցերը Հայաստանի բոլոր մարզերում՝ միասնական

էներգահամակարգ կառուցելու և էներգիայի արտահանման ուղիների

հզորությունն ավելացնելու նպատակով։

1.3. Մեքենաշինություն

Մինչև 1990 թվականը Հայաստանում գործել են մեքենաշինության,

հաստոցաշինության, ավտոմոբիլաշինության և ավիաշինական

արդյունաբերության ձեռնարկություններ, արտադրվում էին համակարգիչներ

և դրանց բաղադրամասեր, ռադիոէլեկտրոնիկա, գործիքներ, էլեկտրական և

օպտիկամեխանիկական սարքավորումներ։ Գործարաններին կից գործում

էին հզոր գիտահետազոտական ենթակառույցներ և նախագծային բաժիններ։

Այժմ արդյունաբերական բազայի կորուստները գերազանցում են 70 %։

Ներկայումս տարբեր արդյունավետությամբ գործում են տասից մի փոքր

ավելի մեքենաշինական խոշոր ձեռնարկություններ, որոնք դեռևս ունակ են

արտադրել բարձր ճշգրտությամբ հաստոցներ, բարձր ճնշման

սարքավորումներ, ջրի մաքրման սարքավորումներ, էլեկտրական և

կիսահաղորդչային սարքեր:

Շարժումը կարծում է, որ իրավիճակը կարող է շտկել Ռուսաստանում և

ԵԱՏՄ երկրներում սպառողների հետ կորցրած կապերի վերականգնումը՝

նոր, փոխշահավետ տնտեսական մոդելի հիման վրա։ Դա թույլ կտա

ներդրումներ ներգրավել, վերականգնել ավիաշինության որոշ ոլորտներ,

էլեկտրոնային համակարգերի արտադրություն և ավտոմատացում, մի շարք

ոլորտներում ներմուծվող ապրանքները հայկական արտադրանքով

փոխարինել․ տրանսպորտում, կոմունալ տնտեսությունում,

գյուղատնտեսությունում, առողջապահության, շինարարության,

տեխնիկական անվտանգության մեջ և այլն: Հայաստանում գործում են 22

ձեռնարկություններ, որոնք գերակա են համարվում Ռուսաստանի

ռազմարդյունաբերական համալիրների հետ համագործակցության առումով։

Այլ դեպքում գործարանները ստիպված են լինելու փոխել մասնագիտացումը

և անցնել այլ մրցունակ ապրանքների արտադրմանը։

1.4. Քիմիական արդյունաբերություն

Հայաստանի քիմիական արդյունաբերությունն արտադրում է այսօր

ջերմատեխնիկական նյութեր, պլաստմաս և պլաստմասից արտադրանք,

պարարտանյութեր, կենցաղային քիմիական ապրանքներ և կոսմետիկա։

Երկու խոշորագույն քիմիական գործարաններ՝ «Նաիրիտ» և «Վանաձոր-

Քիմպրոմ» դադարել են գործել 2010 թվականին և ենթակա չեն նախկին

տեսքով վերականգնմանը։ Այնուհանդերձ դրանց արտադրանքի

պահանջարկը պահպանվում է։ Տվյալ գործարաններն ունեն բոլոր

անհրաժեշտ արդյունաբերական հաղորդակցություններ, որը

հնարավորություն է տալիս վերսկսել լայնածավալ արտադրություն։ Որպես

հումքային բազա կարող են ծառայել Ռուսաստանից և Իրանից ներմուծված

բնական գազը։

Շարժումը կարծում է, որ քիմիական արդյունաբերության

վերականգնումը թույլ կտա ապահովել երկրի գյուղատնտեսությունն ու

հանքարդյունաբերությունը ամոնիակով և դրա ածանցյալներով, ազոտական

պարարտանյութերով, կաուստիկ սոդայով, քացախաթթվով և

ֆորմալդեհիդներով և սկսել այդ ապրանքների արտահանումը: Անհրաժեշտ է

պետական բյուջեի միջոցներով վերականգնել «Նաիրիտ» գործարանը, որն

արտադրում էր համաշխարհային կաուչուկի մինչև 10 % և նախկին ԽՍՀՄ-ին

մատակարարում կարբինոլ, քլորակիր, լատեքս և կաուստիկ սոդա։

Քիմիական արդյունաբերության հնարավորությունների լիարժեք

օգտագործումը թույլ կտա արտադրել մետաղ և փայտ փոխարինող նոր

տեսակի ապրանքներ, ինչպես նաև համաշխարհային շուկայում պահանջարկ

ունեցող հանքային պարարտանյութեր և բույսերի պաշտպանության

քիմիական միջոցներ:

1.5. Ռադիոէլեկտրոնային արդյունաբերություն

Մինչև 90-ական թվականները Հայաստանի ռադիոէլեկտրոնային

արդյունաբերությունն ուներ զարգացած արտադրական և հզոր գիտական

բազա, որի հիմքում էր Երևանի ավտոմատացված կառավարման

համակարգերի ԳՀԻ-ը՝ հաշվիչ մեքենքների նախագծման ոլորտում

առաջատար հաստատություններից մեկը։ Երկիրն արտադրում էր արդիական

թվային համակարգչային համակարգեր։

Այսօր Հայաստանը չորրորդն է Ռուսաստանին կիսահաղորդիչների

մատակարարման առումով, սակայն դրա մեծ մասը կազմում է

վերարտահանումը։ Երկիրը կիսահաղորդչային բաղադրիչներ չի արտադրում,

թեև դրա համար կան բոլոր հնարավորություններ։ Լավ արդյունքներ են ցույց

տալիս Էջմիածնի գործիքաշինական գործարանը, «Գորիսի ԳԱՄՄԱ»,

«Էլեկտրոպրիբոր» և «Ռաստր» գործարանները, բայց դրանք հիմնականում

զբաղվում են պրոֆիլային բաղադրիչների արտադրությամբ և պատրաստի

արտադրանքի հավաքմամբ։

Ռուսաստանի շուկան հետաքրքրված է Հայաստանում

ռադիոէլեկտրոնային արդյունաբերության բաղադրիչների մշակման,

արտադրության, ինչպես նաև քվանտային համակարգիչների և

բիոէլեկտրոնիկայի հեռանկարային տեխնոլոգիաների ոլորտում

արդյունաբերական կոոպերացիայի ստեղծման գործով: Շարժումը

դիտարկում է այս փաստը որպես արդյունաբերության որակական նոր

մակարդակի անցնելու գործոն։ Կարևոր է միկրո- և նանոկիսահաղորդչային

սարքերի արտադրության զարգացումը։

Հարկավոր է Հայաստանի ռադիոէլեկտրոնային արդյունաբերության մեջ

լայնորեն կիրառել նորագույն թվային տեխնոլոգիաներ։

Աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների շնորհիվ այս ոլորտը

զարգացման հզոր խթան է ստացել։ Հայկական ՏՏ ընկերությունների

շրջանառությունը գերազանցել է մեկ մլրդ դոլար։ Դրան նպաստել է

Ռուսաստանից Հայաստան տեղափոխված մասնագետների և

ընկերությունների հոսքը։ Անհրաժեշտ է գրագետ ու զգույշ կերպով

օգտագործել այս հնարավորությունը և երկրում ստեղծել ժամանակակից

գիտատեխնոլոգիական պարկեր։ Բարձր տեխնոլոգիաների

ընկերություններին պետական նպատակային աջակցությունը և նրանց

գործունեության կարգավորումը կօգնի ընդլայնել երկրի գիտատեխնիկական

ներուժը։

Ռադիոէլեկտրոնային արդյունաբերության զարգացումը կարող են

խթանել Հայաստանի ռազմարդյունաբերական համալիրի մասնագիտացված

ձեռնարկությունները, որոնց ներուժը բավարար է ազգային բանակը

անօդաչու թռչող սարքերով, ժամանակակից ՌՏԿ-ով, ալեհավաքային

համակարգերով, կապի միջոցներով, լազերային սարքերով ապահովելու

համար։ Պետք է ոչ թե գնել դրանք, այլ արտահանել, իրականացնել դրանց

վերանորոգման ու վերականգնման բոլոր աշխատանքներ։ Երևանի

մաթեմատիկական մեքենաների գործարանի, «Ավտոմատիկա ԳՀԻ»,

«Լազերային տեխնիկա», «Պատնեշ» ՓԲԸ-ների և այլոց ներուժը

հնարավորություն է տալիս կոնվերսիոն արտադրություն կազմակերպել

քաղաքացիական նպատակների համար: Հեռանկարային է թվում «Մարս»

գործարանի վերականգնումը։

Շարժումը չափազանց կարևոր է համարում տնտեսության տարբեր

ոլորտների համաչափ զարգացումը, պաշարների ստեղծումն ու պահպանումը՝

որպես երկրի անխափան և շարունակական զարգացման հիմք։ Առաջիկա

երեք տարիների ընթացքում անհրաժեշտ է սահմանել արտադրական և

տեխնիկական բազայի աճի տեմպեր, որը թույլ կտա մինչև 2030 թվականը

կրկնապատկել արդյունաբերական արտադրանքի ծավալը և մինչև 2040

թվականը հասնել երկրի տնտեսության ամբողջական ինքնաբավության

մակարդակին։ Այս ծրագրերի իրականացման համար պարտադիր

նախապայման է աշխատանքի արտադրողականության բարձրացումը

նորագույն տեխնոլոգիաների ներդրման և հեռանկարային ոլորտներում

ներդրումներ անելու միջոցով։

2. Գյուղատնտեսություն և անտառային տնտեսություն, ոռոգում,

պարենային անվտանգություն

2.1. Ագրոարդյունաբերական համալիր

Գյուղատնտեսությունը Հայաստանի տնտեսության երկրորդ կարևոր

ճյուղն է և նրա ագրոարդյունաբերական համալիրի հիմնական բաղադրիչը։

Երկիրն ունի 2 մլն հա գյուղատնտեսական նշանակության հողեր, այդ թվում՝

1,1 մլն հա արոտավայր և 443 հազար հա վարելահող։ 60 հազար հա

տարածության վրա աճեցվում են պտղային մշակաբույսեր, 20 հազար հա

զբաղեցնում են բանջարային մշակաբույսեր։

Հայաստանի բերրի հողր և եղանակային պայմանները նպաստում են

գյուղատնտեսության բարձր արտադրողականությանը, բարձրորակ

ապրանքի արտադրությանը, ինչպես նաև ջերմատնտեսությունների

զարգացմանը։ Այգեգործության, խաղողի առանձնահատուկ տեսակների

մշակման և գինեգործության հարուստ փորձը պայմաններ է ստեղծում

գյուղատնտեսական մթերքի արտահանումն ավելացնելու համար։ Սակայն

հեռանկարային այս ոլորտը վերջին տարիներին լճացման միտում է

ցուցաբերում։ Պատճառը իշխանության ոչ պրոֆեսիոնալ և ոչ համակարգված

մոտեցումն է ագրոարդյունաբերական համալիրի կառավարման գործում։

Չնայած գյուղատնտեսությանը հատկացված ավելի քան 7 մլրդ դոլարի

չափով սուբսիդիաներին, իրավիճակը չի փոխվում՝ օրենսդրության

բացատների և հատկացված միջոցների ծախսման վերահսկողության

բացակայության պատճառով։ Ներդրումների մեծ մասն իրականացվում է ոչ

թե ուղղակիորեն, այլ մասնավոր բանկերի և ընկերությունների միջոցով, ինչի

արդյունքում կառավարության աջակցությունը չի հասնում ֆերմերային փոքր

տնտեսություններին։

Պատճառներից մեկը արդյունաբերության կենտրոնացված

կառավարման և խոշոր ձեռնարկությունների բացակայություն է: Այսօր

գյուղմթերքն աճեցվում է հիմնականում մասնավոր տնտեսություններում,

որոնք վաճառում են ապրանքը վերավաճառողներին կամ տեղական

շուկայում։ Արտահանման հետ կապված լուրջ խնդիրներ կան, քանի որ

ապրանքը շուտ է փչանում, իսկ միջին և փոքր ֆերմերային

տնտեսությունները ի վիճակի չեն ձեռք բերել մրգերի և բանջարեղենի

հովացման, պահպանման և փաթեթավորման մասնագիտացված

սարքավորումներ: Բացի այդ, արտադրանքի իրացմանը խոչնդորում են

անբավարար լոգիստիկան և բուսասանիտարական ներքին և արտաքին

պահանջների մասին ֆերմերների տեղեկացվածության ցածր աստիճանը։

Գյուղատնտեսական խոշոր ձեռնարկություններում չեն կիրառվում

ժամանակակից տեխնոլոգիաներ։ Արդյունքում տարեց տարի նվազում է

մշակաբույսերի բերքատվությունը, կրճատվում վարելահողերր մակերեսը։

Հողի և ջրային ռեսուրսների անարդյունավետ օգտագործման պատճառով

առաջանում են բնապահպանական խնդիրներ։

Բարձր արտադրողականությամբ գյուղատնտեսությունը պարենային

ինքնաբավության և արտահանման ներուժի աճի պարտադիր պայման է։

Շարժումը կողմ է գյուղատնտեսության նախարարության և ոլորտի

զարգացման պետական պլանի վերականգմանը։ Նախարարության

հիմնական խնդիրներից մեկը պետք է լինի գյուղմթերքի շուկայական գներով

պետական գնումների պլանավորումը, դրա պահեստավորման և իրացման

ապահովումը։ Ընդորում ֆերմերները պետք է իրավունք ունենան ինքնուրույն

վաճառել իրենց արտադրանքը, իսկ պետությունը կերաշխավորի չիրացված

մասի գնումը։

Շարժումն առաջարկում է գյուղատնտեսությանն աջակցելու մի շարք

միջոցներ, որոնք բնակչությանը կապահովեն բարձրորակ պարենային

ապրանքով և կավելացնեն արդյունաբերական հումքի արտադրությունը։

Պետությունը պետք է խրախուսի գյուղմթերք արտահանողներին և աջակցի

նրանց արտադրանքը արտաքին շուկաներ, առաջին հերթին ԵԱՏՄ երկրներ

առաջ մղելու հարցում։ Սա հատկապես վերաբերում է ալկոհոլային խմիչքների

և ծխախոտի արտադրությանը, քանի որ եվրոպական շուկայում գործում են

հզոր խոչընդոտներ նման տեսակի ապրանք իրացնելու հարցում։

Շարժումը գտնում է, որ այս միջոցներն իրականացնելու համար

հարկավոր է աջակցել գյուղացիական տնտեսություններին, նպաստել հողերի

բարելավման և էկոլոգիական մաքրության պահպանմանը, ապահովել

ֆերմերներին և գյուղացիներին ջրային ռեսուրսներով, ջերմության և

էլեկտրաէներգիայի մատակարարման արտոնյալ ծրագրերի միջոցով աջակցել

ստարտափներին, ինչպես նաև արտոնյալ վարկավորում տրամադրել

գյուղատնտեսական ձեռնարկությունների տեխնիկական արդիականացման

և ողջամիտ խոշորացման նպատակով։ Դա նպաստելու է

գյուղատնտեսության ոլորտում աշխատանքի արտադրողականության

բարձրացմանը, որը մինչև 2030 թվականը պետք է ավելանա ոչ պակաս քան

1,4 անգամ։ Առաջարկվող միջոցները կօգնեն կասեցնել ոլորտի

դեգրադացումը և անցնել դրա շարունակական զարգացմանը։

Բերրի հողերը պահպանելու և ընդլայնելու համար Շարժումը

համապատասխան մասնագետների հետ միասին մշակում է ոռոգման

համակարգերի շինարարության ծրագիր և ճանապարհային քարտեզ՝ նոր

հողեր ոռոգելու, գյուղատնտեսությունը զարգացնելու և հողի էրոզիայի դեմ

համակարգված պայքար տանելու նպատակով։ Պատշաճ ուշադրություն է

դարձվելու անտառային, ջրային և այլ բնական պաշարների ռացիոնալ

օգտագործմանը և վերականգնմանը։

2.2. Անասնաբուծություն

Հայաստանն ունի խոշոր եղջերավոր անասունների բուծման,

խոզաբուծության, ոչխարաբուծության և թռչնաբուծության հարուստ փորձ և

բարենպաստ պայմաններ։ Անասնաբուծության ներուժը օբյեկտիվորեն

սահմանափակվում է արոտավայրերի և կերհանդակների փոքր մակերեսով,

ինչն ուղղակիորեն ազդում է երկրի պարենային անվտանգությանը։ Այս

առումով երկրի ինքնաբավության ցուցանիշը պահանջվածի կեսից ել ցածր է։

Անասնաբուծությունում, բացի ոչխարաբուծությունից, նկատվում է

արտադրության անկում։ Ոչխարի միսը նույնիսկ մատակարարվում է

արաբական երկրներ։ Ներքին շուկայում համեմատաբար էժան տեղական

տավարի մսի պակասը լրացվում է ներկրման հաշվին, որտեղ գերակշռում է

Հնդկաստանից բերվող գոմեշի միսը: Խնդիրներ կան նաև թռչնաբուծության

ոլորտում․ առաջնահերթությունը տրվում է ձվի արտադրությանը՝ ի վնաս

թռչնամսի, որը նույնպես ներկրվում է։

Հինգ տարվա ընթացքում խոշոր եղջերավոր անասունների գլխաքանակը

նվազել է 15 %-ով և այժմ 550 հազար գլխից էլ քիչ է։ Ոչխարների ու այծերի

քանակը այժմ կազմում է ավելի քան 700 հազար, խոզերի՝ մոտ 200 հազար,

թռչունների՝ ավելի քան 4,4 միլիոն գլուխ։ Գլխաքանակի նվազումը

բացասաբար է անդրադառնում գյուղկենդանիների վերարտադրության վրա,

ինչը կարող է հանգեցնել ոլորտի փլուզմանը:

Անասնաբուծությունը բանիմաց կառավարման կարիք ունի։ Դրա հետ

մեկտեղ դժվարություններ են առաջացել Ադրբեջանին սահմանակից

շրջանների արոտավայրերի հետ։ Դրանց օգտագործումը վտանգավոր է

դարձել: Կերի մշտական պակասը կապված է բարձրորակ համակցված կերերի

փոքրածավալ արտադրության և սահմանափակ կիրառման հետ:

Ոլորտի զարգացումը պահանջում է կերային բազա, հացահատիկի,

հատիկաընդեղենի և այլ մշակաբույսերի արտադրության համաչափ աճ,

կանաչ զանգվածի հիդրոպոնիկ արտադրություն։ Անասնաբուծական մթերքի

արտադրության տարեկան աճը պետք է կազմի առնվազն 3-5 %՝ համակցված

կերերի արտադրության ընդլայնման, անասունների և թռչնի գլխաքանակի

ավելացման, ցեղատեսակների և արտադրողականության բարելավման

շնորհիվ: Վայոց Ձորի և այլ մարզերի տնտեսությունները դրական փորձը

ունեն, բայց նման օրինակներն միանշանակ բավարար չեն։ Պետք է աջակցեն

առաջատար տնտեսություններին և զարգացնել դրանք: Բացի այդ, պետական

մոտեցում է հարկավոր սելեկցիոն և բուծման աշխատանքների գործում, ինչը

հետագայում կբարձրացնի ոլորտի շահութաբերությունը։

2.3. Սննդի արդյունաբերություն

Սննդի արդյունաբերությունը Հայաստանոի պարենային

անվտանգության կարևոր բաղադրիչ է։ Այսօր երկիրն ապահովված է

սեփական արտադրության հիմնական մթերքով ընդամենը 47 %-ով, երբ

նվազագույն ցուցանիշը պետք է գերազանցի 70 %։ Կենսական նշանակության

սննդամթերքի ապահովման առումով ամենամեծ խնդիրներ ունեն Տավուշի,

Լոռու և Շիրակի մարզերը, որտեղ տվյալ ցուցանիշը չի գերազանցում 30 %։

ՀՀ կառավարությունը խոստանում է երկու տարում լուծել պարենային

անվտանգության խնդիրը, սակայն ձեռնարկված միջոցները դրական

արդյունք ակնկալելու հիմք չեն տալիս։ Չնայած հայտարարված

հաջողությունների, Հայաստանի սննդի արդյունաբերության ճգնաժամը

շարունակվում է։ Անկում է գրանցվել սննդամթերքի և ոգելից խմիչքների,

հրուշակեղենի, կաթնաթթվային մթերքի և երշիկեղենի արտադրության

ոլորտում։ Աճի բարձր տեմպեր է ցուցաբերում միայն ծխախոտի

արտադրությունը։

Հայաստանը, որն ունի մրցունակ սննդային արդյունաբերություն, դարձել

է սննդամթերք ներկրող երկիր։ Նախկինում հայկական սննդամթերքն ու

խմիչքը շատ պահանջված էին Ռուսաստանում և հետխորհրդային

երկրներում։ Առկա խնդիրներն առաջանում են տնտեսական կապերի խզման,

խոշոր տնտեսությունների փլուզման, տրանսպորտային շրջափակման և

վաճառքի շուկաների կորստի պատճառով։ Գյուղատնտեսության և

անասնաբուծության լճացման հետևանքով ոլորտը գրանցում է հումքի

պակասություն։

Ցածր եկամտաբերության և իրացման սահմանափակ ծավալների

պատճառով Հայաստանի սննդի արդյունաբերությունը կորցնում է գնային

մրցունակությունը։ Նույնիսկ եթե վաճառքի գները արտասահմանյան

արտադրողների գներից ցածր են, բեռնափոխադրման ծախսերը ջնջում են

այս առավելությունը։ Արտադրական ցածր հզորությունը, ներմուծվող հումքի

բարձր գները, ինչպես նաև սահմանափակ ներքին շուկան խոչնդոտում են

հայկական ձեռնարկատիրությունների առաջընփացը արտաքին

շուկաներում։

Լուրջ խնդիրների է հանգեցնում կառավարության ներմուծման-

արտահանման քաղաքականությունը։ Անասնաբուծության հետ կապված

խնդիրների պատճառով նվազում է մսամթերքի և կաթնամթերքի

արտադրությունը։ Գյուղատնտեսության անկումը հանգեցրեց հայկական

գինու և ն զտած ձեթի արտադրության կրճատմանը (բացառությամբ Իրանից

բերվող էժան հումքից արտադրած յուղերի)։ Բավարար հանքային հումքի

պայմաններում կերակրի աղի արտադրությունը նվազել է 40 %-ով, իսկ

Իրանից էժան տեխնիկական աղի գնումներն ավելացել են։

Հացահատիկի արտադրությունը պահանջված քանակից վեց անգամ քիչ

է։ Հացի, մակարոնեղենի և հրուշակեղենի արտադրման համար անհրաժեշտ

հացահատիկի ավելի քան 80 % ներմուծվում է, որը հանգեցնում է

սպառողական գների բարձրացման: Նման իրավիճակ է նաև յուղաբույսերի,

կաթի փոշու և կարտոֆիլի շուկայում։ Անհամաչափ թանկանում են

հացաբուլկեղենը, մակարոնեղենը, ձավարեղենը և պանիրը։ Արտահանման

փոքր ծավալների պատճառով նվազել է խաղողի գինիների և հանքային ջրի

արտադրությունը, իսկ պատրաստի արտադրանքի ներմուծումը Հայաստան

աճել է ավելի քան 30 %-ով։

Հայաստանի կառավարությունը իրականությունից կտրված է և չի

կարողանում կասեցնել ռազմավարական նշանակություն ունեցող

սննդարդյունաբերության անկումը։ Իշխանությունը հայտարարում է

տնտեսական աճի բարձր ցուցանիշներ, սակայն սննդի սպառումը չի աճում։

Սա խոսում է երկրի տնտեսական փաստացի վիճակի վերաբերյալ

հրապարակած տվյալների ոչ օբյեկտիվ բնույթի մասին։

Ֆինանսավարկային քաղաքականության ձախողման արդյունքում

առաջացել է գնաճի անհավասարակշռություն։ Դա հանգեցնում է

բնակչության աղքատացմանը, պարենամթերքի պահանջարկի նվազմանը և

տեղական գյուղատնտեսական արտադրանքի արտադրման կրճատմանը։

Ազգային արժույթի արհեստական ուժեղացման հետևանքով սննդամթերքի

ներկրումը շատ ավելի շահավետ է, քան արտադրումը։ Արդյունքում

հայկական գյուղատնտեսական համալիրը կորցնում է նույնիսկ ներքին

շուկան։ Վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի աստիճանաբար

բարձրացման պատճառով բարձրացել են նաև ֆերմերների և

արդյունաբերական ձեռնարկությունների վարկերի գները։ Ի վերջո, սա

կհանգեցնի փոքր և միջին ձեռնարկությունների վերջնական սնանկացմանը։

Ոռոգման ջրի պակասը, էլեկտրաէներգիայի, վառելանյութի,

պարարտանյութի թանկացումը և հայկական գյուղհումքի գների անկումը

վտանգել են խաղողագործությունը, այգեգործությունը և

անասնապահությունը։

Բարձր սակագների պատճառով հանրապետությունը կորցրել է իր

գրավչությունը ներդրողների համար։

Տարածաշրջանանի բարդ լոգիստիկան սահմանափակում է

Հայաստանից գյուղատնտեսական ապրանքի արտահանումը։ Անկարան և

Բաքուն անընդհատ օգտագործում են այս գործոնը՝ կոչ անելով Երևանին

ապաշրջափակել հաղորդակցությունը, իսկ Հայաստանի ներկայիս

իշխանությունները պատրաստ են կատարելու նրանց պահանջը։

Հայաստանի սննդարդյունաբերական ձեռնարկությունների փոքր

ծավալը և ֆինանսական միջոցների պակասը սահմանափակում են

մարքեթինգային հնարավորությունները՝ արտաքին և հատկապես ռուսական

շուկայում տեղ գրավելու համար։ Դա պահանջում է կառավարության

արդյունավետ աջակցություն:

Շարժումը կարծում է, որ ստեղծված իրավիճակից դուրս գալու համար

անհրաժեշտ է անցնել պարենային ոլորտի կառավարման տնտեսապլանային

համակարգի, կիրառել ներմուծման գործընթացների պարտադիր պետական

կարգավորում՝ ներքին շուկան պաշտպանելու նպատակով, իրականացնել

համակարգված դրամավարկային քաղաքականություն։ Ռուսական շուկան

երկարաժամկետ հեռանկարում գրավիչ է լինելու Հայաստանի համար, քանի

որ ԵՄ երկրներ արտահանումը չի գերազանցում 7 %։ Շուկայի ընդլայնումը

երկարատև և միշտ չէ, որ հաջող գործընթաց է։ Սննդի արդյունաբերությունը

պահպանելու և ռուսական շուկայում դիրք գրավելու համար անհրաժեշտ է

ստեղծել արտահանման համատեղ ապրանքանիշեր, փոքր ընկերությունները

արդյունաբերական խմբերի միավորել, ձևավորել առևտրային

ենթակառուցվածք և ներդրել արտադրության միասնական ստանդարտներ:

Արտահանման խթանման գործում պետության մեծ դեր է խաղում։

2.4. Հրատապ խնդիրներ

Գյուղատնտեսական մթերքի պահեստավորման և փոխադրման հարցում

Շարժումն առաջնահերթ է համարում պետական-մասնավոր հատված

համագործակցության մեխանիզմների ներդրում։ Հարկավոր է պետական

մակարդակով նպաստել օտարերկրյա առաջատար փորձի

ուսումնասիրությանը և կիրառմանը, որը զգալիորեն կնվազեցնի

կորուստներն ու ծախսերը։ Այս հարցում մենք ապավինում ենք սփյուռքի

աջակցությանը։

Անհրաժեշտ է ռացիոնալ մոտեցնալ գյուղատնտեսության ապահովմանը

հանքային պարարտանյութերով և քիմքկատներով: Այս խնդիրը պետք է

լուծվի ազգային քիմիական արդյունաբերության հնարավորությունների

օգտագործմամբ, ինչի համար առկա են բոլոր անհրաժեշտ պայմաններ։

Արդյունաբերական ձկնորսությունը և ձկնամթերքի վերամշակումը

առանձնակի ուշադրություն են պահանջում: Դրան նպաստում են երկրի

ջրային հարուստ պաշարները և ձկնաբուծության համար բարենպաստ

պայմանները:

Անհրաժեշտ է զարգացնել զբոսաշրջության ոլորտը։ Հանգստի,

պատմակամշակութային, սպորտային և բժշկական զբոսաշրջությունը կարող

է դառնալ բյուջեոի համալրման էական մաս և մասնավոր բիզնեսի

շահութաբեր բաղադրիչ։

Պետությունը պետք է ավելացնի բյուջետային ներդրումները

գյուղատնտեսության մեջ, ինչպես նաև խրախուսի գյուղացու սեփական

միջոցների ներդրումը։ Կարևոր է բոլոր շրջաններում ապահովել

գյուղտեխնիկայի պահեստամասերի, ինչպես նաև արդյունաբերական

ապրանքների կայուն մատակարարում։

Շարժումը նախաձեռնում է անասնաբուծական և գյուղատնտեսական

մթերքի պետական գնումների, գների ձևավորման, պետության առջև

ձեռնարկատերերի պարտավորությունների կատարման համակողմանի

վերլուծություն։ Գնային քաղաքականությունը պետք է հաշվի առնի

ընդլայնված վերարտադրության շահերը և պայմաններ ստեղծի

գյուղատնտեսական մթերք արտադրողների մոտ անհրաժեշտ պաշարներ

ձևավորվելու համար: Հարկավոր է, որ գնման գները և վարկային համակարգը

խրախուսեն ֆերմերների աշխատանքի արտադրողականությունը և

նվազեցնել արտադրական ծախսերն ու պատրաստի ապրանքի ինքնարժեքը։

Պարտադիր է խնայողության և սպառման ռացիոնալ համակցությունը,

ապահովագրական հիմնադրամների և վարկային համակարգի զարգացումը`

ֆերմերների եկամուտները բարձրացնելու և նրանց կենսամակարդակը

բարելավելու նպատակով:

Շարժումը կարևորում է գյուղատնտեսության և անասնաբուծության

համալիր էլեկտրաֆիկացում փոքր հիդրոէլեկտրակայանների և բաշխիչ

ցանցերի միջոցով` էներգատար օբյեկտների և բնակիչների կենցաղի

կարիքները ապահովելու համար:

Արդիական են գյուղական բնակավայրերի բարելավման, կրթության և

բժշկական օգնության ժամանակակից համակարգի ստեղծման խնդիրները։

Դրանք պետք է լուծվեն պետական միասնական նպատակային ծրագրերի

շրջանակում։

Անհրաժեշտ է ձեռնարկել բոլոր միջոցները գյուղացիների եկամուտներն

ու կենսամակարդակը հանրապետական միջինին հասցնելու համար։

Աշխատավարձը գյուղերում և արտադրական ու սպասարկման ոլորտներում

պետք է հավասարվի, սոցիալական ապահովության բոլոր ժամանակակից

ձևերի հասանելիությունը՝ նույնպես: Շարժումը կարծում է, որ պետությունը

պետք է պայմաններ ստեղծի գյուղատնտեսական արտադրանքի լիարժեք

փոխհատուցման և եկամտաբերության համար, որը հնարավորություն կտա

գյուղերին հոգալ կարիքները սեփական միջոցների հաշվին։

Հայաստանի բնակչության գյուղատնտեսական մթերքի կարիքները

լիովին բավարարելու և արդյունավետ արտահանում կազմակերպելու համար

նպատակ է դրված մինչև 2030 թվականն ավելացնել գյուղմթերքի

արտադրության ծավալը ոչ պակաս, քան մեկուկես անգամ։ Սա անհրաժեշտ

պայման է երկրում և համաշխարհային շուկայում էկոլոգիապես մաքուր և

բարձրորակ արտադրանքի աճող պահանջարկը գերազանցելու համար։

3. Շինարարություն, ենթակառուցվածք և տրանսպորտ

3.1. Շինարարարության ոլորտ

Շինարարության ոլորտի վիճակը ուղղակիորեն ազդում է Հայաստանի

տնտեսական աճի վրա։ Բնակարանաշինության ոլորտոը ներդրումների

հոսքի շնորհիվ բարձր դինամիկա է ցուցաբերում․ մոտ 20 %։ Սակայն

փոխարենը կրճատվում է երկարաժամկետ ենթակառուցվածքային ծրագրերի

ֆինանսավորումը:

Կառավարությունը, չգիտակցելով հնարավոր հետևանքները, որպես

պոպուլիստական միջոց, 2018 թվականից սկսած խթանում է հիփոթեքային

վարկավորման աճը եկամտահարկի վերադարձի միջոցով։ Դա հանգեցրեց

բնակարանների գների բարձրացմանը ավելի քան 30 %-ով:

Օբյեկտիվ վերլուծությունն արձանագրում է անշարժ գույքի շուկայի

գերլարված վիճակը։ Շինարարության ծավալների կտրուկ աճը ենթադրում է

բյուջետային պարտավորությունների ավելացում՝ կապված հիփոթեքային

վարկերի տոկոսավճարների փոխհատուցման հետ։ Ներկա պահին

եկամտահարկի վերադարձի պատճառով առաջացած ֆինանսական

ծախսերը 2018 թվականի համեմատ աճել են ավելի քան 10 անգամ, և մինչև

2030 թվականը այդ թիվը կգերազանցի ՀՆԱ-ի 6 %, որը լուրջ ռիսկեր է

պարունակում։ Կանխատեսվող գնաճը և տնտեսական աճի տեմպերի

նվազումն անխուսափելիորեն կհանգեցնեն բնակչության իրական եկամուտի

և վճարունակության նվազեցմանը։ Դա բացասական ազդեցություն կունենա

բանկային հատվածի կայունության վրա և կառաջացնի անշարժ գույքի գների

կտրուկ բարձրացում, հետևաբար՝ ֆինանսական և բյուջետային

անկայունություն։ Մեծ է հիփոթեքային ճգնաժամի հավանականությունը, որի

արդյունքում բնակչությունը կկորցնի իր ներդրումները։

Արդեն իսկ ակնհայտ են անհավասարակշռության նշանները

շինարարության ոլորտում։ Աճել է տեղական շինանյութի արտադրությունը,

բայց դրա հետ մեկտեղ ավելացել է նաև ներկրումը։ Բետոնի կեսից ավելին

արտադրվում է ներկրված ցեմենտից։ Շինանյութերի ներքին

արդյունաբերությունը նվազեցման միտում է ցուցաբերում։

Շարժումը կարծում է, որ շինարարության ոլորտի կարգավորումն ու

բարելավումը հատուկ ուշադրություն է պահանջում։ Անհրաժեշտ է կիրառել

շուկայի կարգավորման մեխանիմզմներ, երկարաժամկետ պլանավորում,

բարձրացնել պետության մասնակցության աստիճանը։ Կարևոր է պետության

և մասնավոր հատվածի համագործակցության շրջանակներում ավելացնել

պետական ներդրումները կապիտալ շինարարության ոլորտում, պետական

միջոցների հաշվին վերականգնել խոշոր արդյունաբերական օբյեկտներ,

որպեսզի հետագայում դրանք վերածվեն բաժնետիրական ընկերությունների:

3.2. Ենթակառուցվածք

Իշխանությունների լավատեսական հայտարարություններին հակառակ,

Հայաստանի արդյունաբերության զարգացմանը խոչընդոտում են թերի

ենթակառուցվածքը և շինարարության ոլորտի միակողմանի ուղվածությունը։

Որակյալ ճանապարհների, էներգահամակարգերի և հաղորդակցության

բացակայությունը, լոգիստիկ սահմանափակումները, բարձրակարգ

մասնագետների արտահոսքը խանգարում են արտադրության

արդյունավետության բարձրացմանը։

Ենթակառուցվածքը և լոգիստիկան ուղղակիորեն ազդում են

Հայաստանի տնտեսական, տրանսպորտի և ռազմական անվտանգությանը։

Ճանապարհային ցանցի վերականգնումը, նոր մայրուղիների և

երկաթուղիների կառուցումը, թողունակության ավելացումը,

խողովակաշարերի, էլեկտրահաղորդման գծերի և ինտերնետային

մալուխների անցկացումը միասնական ռազմավարական խնդիր են

հանդիսանում։

3.3. Տրանսպորտ և բեռնափոխադրումներ

Հայաստանում բեռնափոխադրումների ծավալը կայուն ցածր է։ 2018-

2021 թվականներին ԵԱՏՄ-ի շրջանակներում տրանսպորտի բոլոր

տեսակների ցուցանիշները նվազել են գրեթե կիսով չափ՝ 28,1 մլն տոննաից

հասնելով 17,2 մլն տոննա։ Վերջին երկու տարում գրանցված աճը

պայմանավորված է միայն դեպի Ռուսաստան վերաարտահանման զգալի

աճով։ Վիճակագրության համաձայն՝ բեռնափոխադրումների ավելի քան 75

% բաժին է ընկնում ավտոմոբիլային տրանսպորտին, որի տարեկան աճը

գերազանցում է 8 %։ Օդային բեռնափոխադրումներն աճել են 65 %-ով, իսկ

երկաթուղայինը նվազել են 35 %-ով։ Ընդհանուր ուղևորափոխադրումներն

ավելացել է ավելի քան մեկ քառորդով։ 2023 թվականին, նախորդ տարվա

համեմատ, ներքին երկաթուղային բեռնափոխադրումները նվազել են ավելի

քան կիսով չափ՝ սահմանի մոտ գտնվող ոսկու հանքում արդյունահանման

դադարեցման պատճառով, որտեղից հանքաքարը մատակարարվել է

վերամշակման գործարան։ Ավելի քան 6 % նվազում է գրանցվել նաև

գազատրանսպորտային համակարգում։

3.4. Կապի միջոցների և ցանցերի զարգացումը

Կապի միջոցների և ցանցերի զարգացումը առաջընթացի անբաժանելի

մաս է։ Հայաստանի բոլոր մարզերը, առաջին հերթին գիտական և կրթական

հաստատությունները, մինչև 2030 թվականը պետք է ունենան կայուն և

գերարագ հեռահաղորդակցության կապ։ Ոչ ավելի, քան երեք տարվա

ընթացքում պետք է ապահովվի շարժական լայնաշերտ մուտք դեպի 5G ցանց,

պետք է բարձրացվի բջջային կապի անվտանգությունն ու հուսալիությունը և

զգալիորեն ընդլայնվի ինտերնետ ծառայությունների շրջանակը, ներառյալ

թվային հեռուստատեսություն։

3.5. Մասնակցություն միջազգային նախագծերում

Հայաստանն ունի տարանցիկ բարձր ներուժ։ Դրա լիարժեք

օգտագործման համար անհրաժեշտ է ոչ միայն կառուցել բարեկարգ

ճանապարհների ցանց, այլև ստեղծել համաշխարհային ամենաբարձր

չափանիշներին համապատասխանող տրանսպորտային ենթակառուցվածք։

Երկաթուղային ցանցի ամբողջական վերականգնումը զգալիորեն կնվազեցնի

տարանցման ժամանակը և փոխադրումների տնտեսական

արդյունավետությունը։ Թուրքիայից և Ադրբեջանից տրանսպորտային

մեկուսացման պայմաններում կարևոր է օդային տրանսպորտի զարգացումը։

Հայաստանի տրանսպորտային անվտանգության ապահովման հիմնական

խնդիրը միջազգային տրանսպորտային և լոգիստիկ միջանցքներին

ինտեգրումն է։ Այլընտրանքային ցանցային երթուղիները թույլ կտան

հաղթահարել թուրք-ադրբեջանական շրջափակումը և դուրս գալ միջազգային

շուկա։ Դա մասնավոր ներդրումներ կբերի ոլորտ, որն առայժմ

աշխարհաքաղաքական կարևոր դերակատարների միջև տարվող

տրանսպորտային պատերազմի պատճառով ներդրողներին չի գրավում:

Ակնհայտ է, որ այս խնդիրը հնարավոր չէ ինքնուրույն լուծել։

Հայաստանի տարածաշրջանային մեկուսացումն հաղթահարելուն

նպաստում է երկրի մասնակցությունը Միջերկրական ծով - Սև ծով -

Վրաստան - Հայաստան - Իրան - Պարսից ծոց - Հնդկաստան - Չինաստան

բազմամոդալ տրանսպորտային միջանցքում, որն ընդլայնում է ինչպես

ռուսական, այնպես էլ եվրոպական բեռնափոխադրումները։ Այս գաղափարի

իրականացումը կբարձրացնի մեր երկրի տնտեսական գրավչությունն ու

քաղաքական կայունությունը։ Տվյալ հարցում հիմնական գործընկերներն են

Հնդկաստանը, Իրանը, Չինաստանը և Ռուսաստանը, որոնք նախաձեռնել են

Հյուսիս-Հարավ միջազգային միջանցքը։ Այս առումով կարևոր է

Ռուսաստանի կողմից խրախուսվող՝ Հայաստանի և Վրաստանի

մասնակցությամբ Հարավային Կովկասի տարածաշրջանային

տրանսպորտային կոնսորցիում ստեղծումը։

Հայաստանը, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի հետ եռակողմ

հայտարարության շրծանակներում՝ տարածաշրջանում բոլոր տնտեսական և

տրանսպորտային կապերի ապաշրջափակման վերաբերյալ, պարտավորվել է

զարգացնել տրանսպորտային հաղորդակցությունը և երաշխավորել

Ադրբեջանի և Նախիջևանի միջև հաղորդակցության անվտանգությունը ռուս

սահմանապահների հսկողության ներքո, սակայն դա գործնականում չի

իրականացվում։ Պատճառը տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական

մրցակցության լարվածությունն է։ Բացի այդ, Անկարայի և Բաքվի նպատակը

ոչ թե տրանսպորտային խնդրի համալիր լուծումն է, այլ Սյունիքի շրջանում

տեղային ապաշրջափակումը։

Տարածաշրջանի տրանսպորտային համալիրը ենթադրում է Իջևան-

Ղազախ հատվածում երկաթուղային տրանսպորտի վերականգնում՝ որպես

Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև հաղորդակցության ամենակարճ և

առևտրային առումով շահավետ երթուղի, Աբխազիայի միջով երկաթուղային

երթուղու վերականգնում, ինչպես նաև Կարս-Գյումրի և Թեհրան-Ջուլֆա-

Երասխ-Երևան-Թբիլիսի-Սև ծով երթուղիներով հաղորդակցության

վերականգնում:

Միևնույն ժամանակ, Հայաստանի կառավարության անձեռնհաս,

քաղաքական առումով կողմնակալ մոտեցումը կարող է երկրին անուղղելի

վնաս հասցնել։ Իշխանությունը հույսը դրել է Կասպից դեպի Միջերկրական

ծով տրանսպորտային երթուղու վրա, որը Եվրոպան առաջարկում է որպես

Իրանի և Ռուսաստանի միջով երթուղիների այլընտրանք։ Դրա իրագործումը

կախված է Երևանի և Բաքվի ու Անկարայի հարաբերությունների

կարգավորումից։ Ընդորում Թուրքիան և Ադրբեջանը ստանում են բոլոր

հնարավոր քաղաքական և տնտեսական նախապատվություններ։

Հետևաբար, այս նախագիծը, որը կոչվում է «խաղաղության խաչմերուկ»,

ենթադրում է ոչ միայն Հայաստանի ավանդական բարեկամների, այլև ամբողջ

հայ ազգի շահերի դավաճանություն, վտանգում է երկրի ինքնիշխանությունը։

«Համահայկական ճակատ» շարժումը միանշանակ դեմ է հայ ազգի և

Հայաստանի պետականության շահերին հակասոող «Խաղաղության խաչմերուկ»

ծրագրի իրականացմանը։ Հակառուսական լոգիստիկ նախագծը չպետք է լինի մեր

երկրի և նրա հարևանների միջև հարաբերությունների կարգավորման պայման։

4. Ֆինանսավարկային և հարկային համակարգ

Ֆինանսական ոլորտում անհրաժեշտ է ներդնել Հայաստանի

բազմարժութային շուկայի պետական կարգավորման ճյուղային

մեխանիզմներ և մեղմացնել հարկային քաղաքականությունը։ Գործող

հարկային կանոնները հանգեցրել են դրամի գերամրապնդման։ Հարկային

համակարգը չի նախատեսում հավաքագրված հարկերը տնտեսական կյանք

վերադարձնելու կայուն մեխանիզմներ։ Արդյունքում ստեղծվում է դրամի

պակասուրդ և դրա պահանջարկի պատրանք՝ դոլարի ավելցուկի հետ մեկտեղ,

որն առաջացել է միգրանտների և վերաարտահանման շնորհիվ։

Արտարժութային փոխարժեքը կայուն է թվում և ստեղծում գնաճի

բացակայության պատկեր, սակայն իրականում գներն աճում են բարձր

տեմպերով։ Արդյունքում ստեղծված անհավասարակշռությունը խթանում է

ներմկրում, նվազեցնում հայրենական արտադրողների մրցունակությունը և

հանգեցնում արդյունաբերական լճացման։ Հաղթական

հայտարարությունների և տնտեսական շինծու հաջողությունների հետ

մեկտեղ շարունակաբար աճում է պետական արտաքին պարտքը ՝

գերազանցելով ՀՀ պետբյուջեի կեսը։

Առկա ռեսուրսների գրագետ և պլանավորված օգտագործումն

առաջնային նշանակություն ունի: Շուկայական պայմանների զարգացումը և

պետական ողջամիտ կարգավորումը կարագացնի տնտեսության և,

հետևաբար, աշխատավարձերի ու եկամուտների աճի տեմպերը։

Տտնտեսության պլանավորման հարցում կարևորագույն տեղ է գրավում

բյուջետային կարգավորումը։ Հայաստանի համար բարենպաստ

ժամանակահատվածում, որը պայմանավորված է վերաարտահանման և

արտաբյուջետային եկամուտների աճով, մեծ դեր են խաղում

արտահամակարգային եկամուտների կուտակման և ճիշտ կիրառման

մեխանիզմներ, որոնք պետք է նպաստեն ազգային եկամուտի ավելացմանը և

դրամավարկային համակարգի ամրապնդմանը։

Արտաբյուջետային եկամուտները պետք է վերածվեն երկարաժամկետ

ներդրումների՝ առաջնահերթություն տալով գյուղատնտեսական և

արդյունաբերական արտադրությանը: Դրա համար կառավարությունը պետք

է լայնորեն կիրառի հեռանկարային ներդրումային նախագծեր և

երաշխավորի դրանք, ինչպես նաև որոշակի ազեցություն գործի

արտարժույթի շուկայի և գնագոյացման համակարգի վրա՝ սպեկուլյատիվ

գործընթացները կանխելու նպատակով։ Գները պետք է փոխհատուցեն

ռեսուրսների և աշխատուժի ծախսերը, բերեն արտադրության զարգացման

համար անհրաժեշտ շահույթ, բայց միևնույն ժամանակ հաշվի առնեն

բնակչության իրական կենսամակարդակը։

Շարժումը մեծ նշանակություն է տալիս պետական և արտաքին

ներդրումների արդյունավետության բարձրացմանը, առավել շահավետ և

արագ փոխհատուցվող ոլորտներին։ Ներդրումների կենտրոնացումը

հեռանկարային նախագծերի շուրջ պետք է դառնա կառավարման և

պլանավորման անփոխարինելի պայման։

Հիմնական միջոցը հարկային ճկուն համակարգն է, որը խթանում է խոշոր

ձեռնարկությունների արդյունավետ գործունեությունը, փոքր և միջին

բիզնեսի զարգացումը, ինչը պայմաններ է ստեղծում երկրի բյուջեն

ժամանակին ու կանոնավոր կերպով ավելացնելու և բարեխիղճ

հարկավճարողներին արտոնյալ վարկեր ու խրախուսման այլ միջոցներ

տրամադրելու համար:

5. Կրթություն, գիտություն, գրականություն, արվեստ, մշակույթ

5.1. Հիմնական կրթություն

Համընդհանուր միջնակարգ և դրան հաջորդող մասնագիտական կրթությունը

պետք է պարտադիր դառնա մեր երկրի բոլոր երեխաների համար։ Սա

Շարժման գերակայություններից մեկն է։ Կրթությունը պետք է հիմնված լինի

միասնական ուսումնական ծրագրերի վրա և լինի ամբողջովին անվճար։ Սա

պահանջում է կառավարության լուրջ ուշադրություն կրթական ամբողջ

ենթակառուցվածքի հանդեպ, հատկապես գյուղական և հեռավոր վայրերում:

Նախադպրոցական և դպրոցական տարիքի երեխաների

դաստիարակությունը հիմնվում է հայրենասիրության, ազգի և ընտանիքի

ավանդույթների վրա։ Այն պետք է ներդաշնակ լինի սոցիալական և

աշխատանքային կրթությանը։ Պետք է երիտասարդ սերնդի մեջ սերմանել

բարոյականություն և սեր աշխատանքի հանդեպ, ձևավորել պետական

մտածելակերպ և հարգանք ժողովրդի պատմության, ավանդույթների և

մշակույթի նկատմամբ։ Կարևոր է յուրաքանչյուրի գիտակցության մեջ

հաղթահարել Հայաստանի դավաճան և անձեռնհաս ղեկավարության կողմից

տարածվող պարտվողական հոգեբանության ցանկացած դրսևորում։

5.2. Միջին մասնագիտական և բարձրագույն կրթություն

Գիտատեխնիկական առաջընթացը բարձրացնում է միջին

մասնագիտական և բարձրագույն կրթությանը ներկայացվող պահանջները։

Երկիրը խիստ կարիք ունի անհրաժեշտ տեսական գիտելիքներով և

գործնական հմտություններով շնորհված բարձրորակ կադրերի: Շարժումը

պաշտպանում է պետական աջակցությունը համաշխարհային լավագույն

չափանիշներին համապատասխանող կրթությանը, դպրոցներում

ուսումնական արհեստանոցների, մասնագիտական կամպուսների և

լաբորատորիաների ստեղծմանը և կրթական նորագույն տեխնոլոգիաների

համատարած ներդրմանը: Դա նպաստելու է անհատի ստեղծագործական

զարգացմանը։

Պետք է պահպանել Հայաստանի մայրաքաղաքում բարձրագույն

ուսումնական հաստատությունների համակարգը, որը պատմության

ընթացքում ապացուցել է իր արդյունավետությունը։ Այն երկրին տվել է

հարյուրավոր աշխարհահռչակ գիտնականներ և ինժեներներ։ Այս հարուստ

ժառանգության ոչնչացումն իսկական հանցագործություն է մեր երեխաների

և մեր ժողովրդի նկատմամբ։

Ֆիզիկական և գեղագիտական դաստիարակության նպատակով բոլոր

դպրոցներում և նախադպրոցական հաստատություններում անհրաժեշտ է

ստեղծել մարզադահլիճները, մարզահրապարակներ, պայմաններ ստեղծել

երեխաների ստեղծագործությամբ, երաժշտությամբ, նկարչությամբ և

քանդակագործությամբ զբաղվելու համար։ Անհրաժեշտ է ընդլայնել

մանկապատանեկան մարզադպրոցների, մարզադաշտերի, լողավազանների և

այլ մարզական օբյեկտների ցանցը։

5.3. Գիտության զարգացում

Շարժման առանձնահատուկ մտահոգություն է առաջացնում գիտության

զարգացումը և ձեռքբերումների ներդրումը։ Անհրաժեշտ է ջանքեր

կենտրոնացնել գիտության նյութական բազայի բարելավման և ստեղծագործ

անհատներին գիտական գործունեության մեջ ներգրավելու վրա։

Ժամանակակից գիտատար տեխնոլոգիաները հնարավորություն են տալիս

արդյունավետ օգտագործել բնական ռեսուրսները, ստեղծել եզակի նյութեր,

թեթևացնել ծանր ֆիզիկական աշխատանքը և բարելավել մարդկանց կյանքի

որակը: Արդիական խնդիրներ են.

- երկրի էներգետիկ և վառելիքային ռեսուրսների ուսումնասիրություն,

էներգիայի վերականգնվող աղբյուրները օպտիմալ օգտագործելու ուղիների

որոնում, միասնական էներգետիկ համակարգի ձևավորում,

- ՏՏ տեխնոլոգիաների և նորագույն ծրագրակազմի մշակում և

համատարած ներդրում,

- տեխնոլոգիական հետազոտություններ քիմիական

արդյունաբերության ոլորտում՝ հանքային պարարտանյութերի

արտադրության, բժշկության և գյուղատնտեսության մեջ օգտագործվող նոր

պատրաստուկների ստեղծման, մեքենաշինության, շինարարության և

առաջին անհրաժեշտության ապրանքների արտադրության համար

անհրաժեշտ սինթետիկ նյութերի մշակման նպատակով,

- բնական ռեսուրսների հետազոտման, հանքարդյունաբերության և

համալիր օգտագործման ներկայումս կիրառվող մեթոդների բարելավում ու

նոր, առավել արդյունավետ եղանակների որոնում,

- բժշկագիտության ոլորտում՝ վիրուսային, սրտանոթային և այլ

հիվանդությունների կանխարգելման և հաղթահարման միջոցների

հայտնաբերում և արտադրում,

- տնտեսագետները պետք է ուշադրությունը սևեռեն ներդրումների,

ֆինանսական, նյութական և աշխատանքային ռեսուրսների, պլանավորման և

կազմակերպման մեթոդների կիրառման արդյունավետ մեխանիզմների

որոնման վրա։

Գիտական գործունեությունն առաջին հերթին պետք է կրի կիրառական

բնույթ և սերտորեն կապված լինի արտադրության հետ։ Պետք է խիստ

կրճատել ժամանակը գյուտի ստեղծման կամ մշակման պահից մինչև

արտադրության մեջ ներդրումը:

Շարժումն անելու է հնարավոր ամեն ինչ՝ նպաստելու երկրի գիտական

ներուժի զարգացմանը, գիտատեխնիկական տեղեկատվության

արդյունավետ փոխանակմանը, ազգային և արտասահմանյան լավագույն

փորձի, ինչպես նաև ՏՏ տեխնոլոգիաների ներդրմանը։ Հաջողության կարևոր

պայման է տնտեսության բոլոր ոլորտներում աշխատողների որակավորման

բարձրացման համակարգի ստեղծումը։

5.4. Մշակույթ, գրականություն, արվեստ

Ազգային մշակույթի հիմքը հայոց լզուն է։ Հայերենի

ուսումնասիրությունը պետք է լինի պարտադիր և իրականացվի կրթության

նախարարության կողմից հաստատված մեկ ծրագրով և մեկ դասագրքով։

Հայերենի ուսումնասիրման ցանկացած այլ ձև և ծրագիր ողջունելի է, բայց

միայն որպես լրացուցիչ: Մայրենիի պահպանման և զարգացման շահերից

ելնելով կարևորվում է արտերկրում, հատկապես փոքր համայնքներում, հայոց

լեզվի ուսուցման գործընթացի կազմակերպումն ու խրախուսումը։

Հայոց լեզվի պարտադիր ուսումնասիրությանը զուգահեռ խրախուսվում

է ռուսաց լեզվի և Հայաստանի հետ ավանդաբար բարեկամական

հարաբերություններ պահպանող այլ ժողովուրդների լեզուների կամավոր

ուսուցումը։ Դա նպաստում է հաղորդակցությանը և մշակութային

փոխադարձ հարստացմանը: Անհատի համակողմանի զարգացումը

Շարժման մշտական մտահոգությունն է։ Ազգային մշակույթը չպետք է

գոյություն ունենա համաշխարհային մշակույթից մեկուսացված, այն պետք է

յուրացնի լավագույնը և մարմնավորի այն հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում։

Երաժշտությունը, գրականությունն ու նկարչությունը, թատրոնը, կինոն և

հեռուստատեսությունը պետք է ձգտեն գեղարվեստական վարպետության

բարձունքներին։

Շարժումը մտադիր է մշտապես հոգալ գրականության, արվեստի ու

մշակույթի զարգացման մասին, պայմաններ ստեղծել յուրաքանչյուրի

ստեղծագործական կարողությունների լիարժեք դրսևորման համար։

Հիմնական ուշադրությունը հատկացվելու է թատրոնների, մշակութային

օջախների, ակումբների թվի ավելացմանն ու դրանց համաչափ բաշխմանը

հանրապետության ողջ տարացքով, ստեղծագործական խմբերին,

գրահրատարակությանը աջակցելուն։ Ուշադրության կենտրոնում են լինելու

միջազգային մշակութային հարաբերությունների զարգացումը, առաջին

հերթին հայկական սփյուռքի հետ՝ փոխըմբռնման և հայ ժողովրդի

ավանդական արժեքների պահպանման նպատակով։

6. Գաղափարախոսություն և դաստիարակություն

6.1. Գաղափարախոսություն

Շարժման գաղափարախոսությունն արտահայտում է հայ ժողովրդի

հիմնարար շահերը․ պայքարել, աշխատել և ապրել հանուն Հայաստանի և նրա

բարգավաճման, հաստատել եղբայրական հարաբերություններ մարդկանց և

ժողովրդների միջև։ Սա պարտվողականությունից, կործանարար

պատերազմների և ցեղասպանությունների սպառնալիքից ազատվելու

գաղափարախոսություն է։

Չափազանց կարևոր է, որ հայ ժողովրդի բարոյական հիմնական

սկզբունքներ դառնան ոչ թե ցուցադրական, այլ իսկական հայրենասիրությունը,

յուրաքանչյուրի հոգածությունը ազգային մշակույթի, ավանդույթների և

հավատքի պահպանման հանդեպ, երկրի, ժողովրդի ապագայի համար

անձնական պատասխանատվության գիտակցումը, փոխադարձ հարգանքը,

անարդարության նկատմամբ անհաշտությունը, երիտասարդ սերնդի

կրթությունը, եղբայրական հարաբերությունները ավանդական դաշնակից

երկրների և ժողովուրդների հետ, անհաշտելիությունը Հայաստանի

թշնամիների նկատմամբ։

Շարժումն արդիական է համարում ձևավորել նոր աշխարհայացք՝

հիմնված ազգային պետականության և դրա հետ կապված հասարակական

կյանքի ըմբռնման, ազգային հոգևոր մշակույթի իրական հարստության

իմացության, անձնական ու հայրենական շահերի խելամտորեն համադրելու

ունակության զարգացում։ Գլխավորը ներդաշնակ զարգացած սերունդ

դաստիարակելն է, ով գիտակցելու է իր դերը հայոց պետականության

պահպանման և բարգավաճման գործում։

Շարժումն անելու է հնարավոր ամեն ինչ՝ իրական հայրենասիրություն,

Հայաստանում և արտասահմանում բնակվող այլ ազգերի, մշակույթների և

կրոնների նկատմամբ հարգանք դաստիարակելու համար։ Շարժումը Հայ

Առաքելական Եկեղեցին համարում է հայ հասարակությունը համախմբող

հիմք և բոլոր ջանքեր է գործադրելու հասարակության մեջ եկեղեցական

ավանդական արժեքների նկատմամբ հարգանք սերմանելու համար։

6.2. Ազգային քաղաքականություն և բարիդրացիական

հարաբերություններ

Հայաստանի հիմնական բնակչությունը հայեր են։ Այլ ժողովուրդներն ու

ազգությունները կազմում են երկու տոկոսից ոչ ավելի։ Այդուհանդերձ,

Շարժումը ուշադրություն է դարձնում միջազգային հարաբերությունների

խնդիրներին և անընդունելի է համարում ազգային հատկանիշների

անտեսումը կամ ուռճացումը։ Մեր երկրի տարածքում ապրող բոլոր

ժողովուրդները՝ ռուսները, եզդիները, ուկրաինացիները, բելառուսները,

հնդիկները, իրանցիները, վրացիները, հույները, հրեաները և այլք պետք է

ունենան հավասար իրավունքներ՝ մայրենի լեզուն կիառելու և սովորելու,

իրենց կրոնը դավանելու, սովորույթներին հետևելու առումով, եթե դրանք չեն

հակասում երկրի օրենքներին և չեն ստեղծում սոցիալական լարվածություն։

Ազգային քաղաքականության կարևոր բաղադրիչ է ազգայնականության

հայեցակարգի աստիճանաբար փոխակերպումը իսկական

հայրենասիրության, որն անբաժանելի է ազգային հպարտությունից,

համակցված է ազգային պատմության, բարքերի և սովորույթների նկատմամբ

հարգանքով, բայց բացառում է ազգային սահմանափակումն ու

բացառիկությունը։

Շարժումը հետևում է ինտերնացիոնալիզմի, փոխվստահության և

հարևան երկրների հետ փոխշահավետ հարաբերությունների սկզբունքներին՝

Հայաստանի ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության

անվերապահ հարգանքի, եղբայրական ժողովուրդների հետ բարեկամության

ամրապնդման հիման վրա։ Սփյուռքը նպաստում է բարեկամության և

բարիդրացիության արդյունավետ ամրապնդմանը։ Անհրաժեշտ ենք

համարում վերականգնել Սփյուռքի նախարարության աշխատանքը։

7. Ժողովրդագրություն, առողջություն և կյանքի տևողության

երկարացում, սոցիալական քաղաքականություն

7.1. Հայաստանի բնակչությունը

Վերջին 30 տարվա ընթացքում Հայաստանի մշտական բնակչությունը 3,6

մլն-ից նվազել է մինչև 3 միլիոն մարդ։ Ընդորում քաղաքների բնակչությունը

գերազանցում է 1,9 մլն, որից 1,1 մլն ապրում է մայրաքաղաքում։

Իշխանությունը հայտարարում է, որ երկրի բնակչությունը վերջին 2 տարում

աճել է 200 հազար մարդով։ Սակայն այդ աճը ձևավորվել է հատուկ

ռազմական գործողության մեկնարկից հետո Հայաստան տեղափոխված

վերաբնակիչների, ինչպես նաև Արցախը հանձնելուց հետո նրա գրեթե բոլոր

բնակիչների տեղահանման հաշվին։ Դրա հետ մեկտեղ ծնելիությունը կայուն

նվազման միտում ունի։ Գնալով նվազում է նաև ամուսնությունների,

ավելանում՝ ամուսնալուծությունների թիվը։ Ցավոք, ՄԱԿ-ի տվյալներով,

վերջին երկու տարվա ընթացքում Հայաստանում ավելացել են մանկական և

մայրական մահացության ցուցանիշները՝ 104-րդ տեղից (բարեկեցիկ

երկրների մակարդակ) իջնելով 108-րդ տեղ։

Հիմնական պատճառը պետական բժշկության անբավարար մակարդակն

է, քաղաքացիների ցածր բարեկեցությունն ու կենցաղային անկայունությունը,

արտագաղթը։ Այս իրավիճակը բերելու է նրան, որ ևս 30 տարի հետո

Հայաստանի բնակչությունը չի գերազանցի 2,5 մլն մարդ։

7.2. Ընտանեկան և ժողովրդագրական քաղաքականություն

Երկիրը պետք է ամուր հիմքեր ստեղծի երջանիկ և բարեկեցիկ

մայրության համար, գիտության, մշակույթի և արվեստի բնագավառներում

կանանց ստեղծագործական զարգացման համար: Դրան կարող է նպաստել

նախածննդյան և հետծննդյան արձակուրդի տևողության ավելացումը,

վերարտադրողական և ծննդօգնական մասնագիտացված կենտրոնների

ցանցի զարգացումը: Անհրաժեշտ է անհապաղ միջոցներ ձեռնարկել

մանկական և մայրական մահացությունը նվազեցնելու համար։

Ծնելիության խթանման համար անհրաժեշտ է ավելացնել նպաստների և

վճարումների չափը յուրաքանչյուր երեխայի ծննդյան համար։ Ուսումնասիրել

պետական միջոցների հաշվին նորածնի անունով անձնական՝ ամսական

համալրվող բանկային հաշիվ բացելու հնարավորությունը, որից երեխան

կարող է օգտվել 16 տարին լրանալուց հետո: Վճարների չափն ուղղակիորեն

կախված կլինի երկրի տնտեսական վիճակից և զարգացման փուլից։

Յուրաքանչյուր երեխայի երջանիկ մանկությունը պետականաշինության

ամենակարևոր ու վեհ գործն է։ Յուրաքանչյուր անչափահաս երեխա պետք է

ունենա բազմակողմանի զարգացման հնարավորություն: Ընտանիքի

նկատմամբ պետական համալիր հոգածության հետ մեկտեղ անհրաժեշտ է

կառուցել մանկական զարգացման հաստատությունների ցանց։ Անապահով

ընտանիքների երեխաները պետք է ստանան անվճար դպրոցական հագուստ

և սնունդ։

Ակնհայտ է, որ այս խնդիրը չի կարող անմիջապես լուծվել։ Այն

պահանջում է երկար տարիների աշխատանք, սակայն ժողովուրդը պետք է

մոտակա երեք տարում առաջընթաց տեսնի այս կարևորագույն հարցում։

Շարժումը վստահություն է հայտնում, որ գիտակ և պատասխանատու

կառավարման դեպքում մինչև 2030 թվականը պետությունը կկարողանա

իրականացնել երեխաների անվճար սպասարկում նախադպրոցական

հաստատություններում և անվճար կրթություն հանրակրթական

դպրոցներում, անվճար սնունդ մանկապարտեզներում և դպրոցներում,

ավելացնել միայնակ և բազմազավակ մայրերի նպաստների չափը ։

7.3. Առողջապահություն, բժշկություն և սոցիալական ապահովություն

Պետության կարևորագույն խնդիրն է բնակչության առողջության

հոգածությունը, զանգվածային վարակիչ հիվանդությունների

կանխարգելումը, անվճար պատվաստումների համակարգի լայնածավալ

ներդրումը և համընդհանուր պարտադիր դիսպանսերացման

կազմակերպումը։ Գերակայությունը տրվում է սոցիալական ապահովության

հասանելի և թափանցիկ համակարգի։ Մեր երկրի քաղաքացիները չպետք է

հերթերում սպասեն և իշխանություններից մուրան այն, ինչին օրենքով

իրավունք ունեն։ Այս խնդիրը լուծելու համար հարկավոր է ստեղծել

հաշվառման միասնական բազա, որը կընդգրկրի որոշակի

արտոնություններից օգտվող բոլոր խմբեր:

Բարձրորակ անվճար պետական բժշկական օգնությունը պետք է

հասանելի դառնա բոլորին։ Յուրաքանչյուրի առողջությունը ազգի

առողջությունն է։ Անհրաժեշտ է զարգացնել ժամանակակից ախտորոշիչ և

բուժական սարքավորումներով հագեցած հանրային

բուժհաստատությունների ցանցը։ Մասնավոր բժշկական հատվածը

հաջողությամբ կմրցակցի պետականի հետ, հատկապես բժշկական

զբոսաշրջության ոլորտում։

Շարժումը կարծում է, որ բնակչության բժշկական օգնության

մակարդակի և որակի բարձրացմանն ուղղված առաջին քայլը ամբողջովին

անվճար պետական բժշկական ապահովագրությունն է՝ համալրված

համապատասխան տարածաշրջանային ծրագրերով։ Հիվանդների առանձին

կարգերին պետք է տրամադրվեն անվճար կենսական նշանակության դեղեր։

Պետությունը պետք է հոգա հետվիրահատական խնամքի և

վերականգնողական օգնության ծախսերը։

Առանձին և չափազանց կարևոր հարց է նյութական աջակցությունը այն

քաղաքացիներին, ովքեր հայրենիքի պաշտպանության համար ռազմական

գործողություններին մասնակցելու հետևանքով կորցրել են

աշխատունակությունը կամ հաշմանդամ են դարձել վնասվածքի,

հիվանդության կամ տարիքի պատճառով։ Պետք է զգալիորեն ավելացնել

հաշմանդամության, աշխատունակության կամ միակ խնամակալի կորստի

նպաստների չափը։ Անհրաժեշտ են տարեցների և հաշմանդամների համար

հարմարավետ կացարաններ, որտեղ անվճար խնամք կտրամադրվի բոլոր

կարիքավորներին:

Սպորտի և մարզական բարձր նվաճումների զարգացման հետ մեկտեղ

առաջնահերթությունը պետք է տրվի զանգվածային ֆիզիկական կուլտուրայի

լայն տարածմանը։ Երիտասարդ սերնդի համար մատչելի սպորտային

օբյեկտների ցանց է հարկավոր՝ նախատեսված փոքր տարիքից երեխաների

համար։ Պետք է սուբսիդավորել ցանկացած մարզադպրոցում և մազային

հաստատությունում մինչև 16 տարեկան երեխաների պարապելու

հնարավորությունները, նվազեցնել սպորտային օբյեկտներից օգտվելու

վճարները: Դա թույլ կտա սերմանել առողջ ապրելակերպ և դաստիարակել

ֆիզիկապես զարգացած, առողջ սերունդ։

7.4. Բնակարանային խնդիր

Ժամանակակից բնակարանները պետք է համապատասխանեն

հարմարավետության և անվտանգության որոշակի պահանջներին:

Յուրաքանչյուր տանը պարտադիր են ջրամատակարարումը,

էլեկտրականությունը, գազը և կոյուղագիծը: Այս առումով օրակարգային է

հնավուրց շենքերի հարցը։ Բնակելի տարածքների որակը օբյեկտիվորեն

գնահատելու համար անհրաժեշտ է ստեղծել հատուկ պետական

հանձնաժողով, որի եզրակացությունները հիմք կհանդիսանան

վերակառուցման կամ քանդման ծրագրի համար՝ այլընտրանքային

բնակարանների տրամադրմամբ:

Յուրաքանչյուր, հատկապես երիտասարդ ընտանիք պետք է

հնարավորություն ունենա ձեռք բերելու կամ գնելու իր սեփական բնակարանը

կամ տունը: Չորրորդ երեխան ծնվելուց հետո ընտանիքը պետք է ստանա

բնակարանի վճարման հավաստագիր՝ պետական նվազագույն նորմերից և

շուկայական գներից ելնելով։

7.5. Արցախցի փախստականների խնդիրներ

Իշխանության դավաճանության պատճառով արցախցիները կորցրել են

ապաստան ու ապրուստի միջոցներ։ Հրատապ խնդիր է փախստականների

ժամանակավոր բնակեցումը։ Սա չափազանց բարդ հարց է, որը պահանջում է

անհատական մոտեցում յուրաքանչյուր արցախյան ընտանիքին։ Այն պետք է

լուծվի հնարավորինս շուտ։

Արցախցիներին պետք է տրամադրել նպաստներ և անհրաժեշտ

փաստաթղթեր, որպեսզի հաստատել Հայաստանում նրանց գտնվելու

օրինականությունը՝ ՀՀ քաղաքացիների հետ հավասար իրավունքներ

ապահովելու նպատակով։ Շատ կարևոր է փախստականներին աշխատանքի

տեղավորելը. եկամտի օրինական աղբյուրների բացակայությունը

վտանգավոր հանցագործությունների է բերում։

8. Ժողովրդի նյութական բարեկեցության բարձրացում և

սոցիալական անհավասարության հաղթահարում

8.1. Աշխատավարձ

Շարժումը մտադիր է ձևակերպել և օրենսդրությամբ սահմանել

սկզբունքներ ու մեխանիզմներ՝ աշխատավարձի և կենսաթոշակի

աստիճանաբար բարձրացման համար, որպեսզի դրանք գերազանցեն գնաճը։

Առաջարկել հանրային մանկական հաստատություններում երեխաների

անվճար պահպանման, անվճար միջնակարգ կրթության և բուժման խելամիտ

չափորոշիչներ, ինչպես նաև կոմունալ ծառայությունների գների

կարգավորում՝ սակագների կայունացման նպատակով:

Բնակչության իրական եկամուտների աճը պետք է համաչափ լինի

բնակարանաշինության զարգացմանը և հիփոթեքային վարկավորման

պայմաններին՝ բնակարանային շուկայում կտրուկ տատանումներ և

հիփոթեքային ճգնաժամ կանխելու համար: Այդ գործում պետական

կարգավորման դերն այսօր անհերքելի է։

Հարկավոր է հատուկ ուշադրություն դարձնել Հայաստանի այն

մարզերին, որտեղ առաջնայինն են բնակչության տնտեսական, սոցիալական

և կենցաղային պայմանների բարելավման խնդիրները։ Հատկապես խոցելի է

գյուղերի բնակչությունը։ Դա առաջին հերթին վերաբերում է Սյունիքի,

Շիրակի, Լոռու, Կոտայի մարզերին, բարձրադիր գոտիներին և Ադրբեջանին

սահմանակից շրջաններին։ Այդ գյուղերի բնակիչները պետք է զգան

պետության հոգածությունը։ Դրա համար անհրաժեշտ է կառավարության

հստակ, համակարգված աշխատանք:

Սկզբունքային նշանակություն ունը վարձատրության և

պարգևադրումների համակարգի շարունակական կատարելագործումը, այն

ել ոչ միայն պետական կառույցներում, գյուղերում եկամուտների աճի

խթանումը: Առանձնահատուկ ուշադրություն պետք է դարձնել

հանրակրթական դպրոցների և բուժհաստատությունների աշխատողների

վարձատրությանը։ Մինչև 2030 թվականը մեկ շնչին ընկնող իրական

եկամուտը պետք է ավելանա առնվազն 30%-ով, իսկ ցածր վարձատրվող

կարգերի համար՝ բացարձակ հաշվարկում 40%-ով։

Շարժումն անհրաժեշտ է համարում բոլոր ջանքեր գործադրել ժողովրդի

բարեկեցությունը բարելավելու, բարձր և ցածր եկամուտները հարթեցնելու

համար՝ բնակչության առնվազն 20 % կազմող կայուն միջին խավ ձևավորելու

նպատակով։ Խոսքը ոչ թե բարձր եկամուտները սահմանափակելու կամ

բռնագրավելու, այլ առաջին հերթին ցածր եկամուտների մակարդակը

բարձրացնելու մասին է։

8.2. Աշխատանքային պայմանների բարելավում և աշխատաժամերի

կրճատում

Աշխատանքային պայմանների բարելավումը հանրային առողջության

բաղադրիչներից մեկն է։ Պետական և մասնավոր ձեռնարկություններում

հարկավոր է օրինականորեն ներդրել և խստորեն պահպանել

անվտանգության միատեսակ միջոցներ և սանիտարահիգիենիկ չափանիշներ:

Պետք է կազմակերպել աշխատանքի անվտանգության արդյունավետ

վերահսկողություն համապատասխան պետական ծառայությունների

կողմից։

Նպատակահարմար է պետական մակարդակով դիտարկել

աշխատաժամանակի աստիճանաբար կրճատման հնարավորությունը․

տղամարդկանց համար մինչև 35 ժամ, իսկ կանանց համար՝ 30 ժամ

շաբաթական, առանց աշխատավարձի կրճատման։ Դրա համար հարկավոր է

բարձրացնել արտադրության ինտենսիվությունը և աշխատանքի

արտադրողականությունը։ Նման մոտեցման հիմք կարող է հանդիսանալ

գործազրկության դեմ պայքարը՝ աշխատանքային երկհերթ գրաֆիկի

կրառման շնորհիվ։ Սա հատկապես վերաբերում է սպասարկման ոլորտին,

որտեղ աշխատանքային օրը հաճախ հասնում է 14 ժամի կամ ավելի: Այս

խնդիրը լուծվելու է մի քանի փուլով և գործատուների հետ մանրակրկիտ

քննարկումների միջոցով։

Հարկավոր է օրենսդրության մեջ սահմանել նվազագույն վճարովի

արձակուրդ՝ առնվազն չորս շաբաթ, իսկ վնասակար արտադրության

աշխատողների համար՝ առնվազն հինգ շաբաթ տևողությամբ: Կարիք կա

ավելացնելու երեխայի խնամքի համար վճարովի արձակուրդի տևողությունը:

9. Պետական կառավարում

9.1.Պետական կառավարման նոր մոդելի հիմնարար սկզբունքներ

Հետխորհրդային շրջանում Հայաստանը հրաժարվեց իշխանության

կենտրոնացման դրական փորձից՝ հօգուտ Արևմուտքից բերված շուկայական

կամ «հրապարակային» ժողովրդավարության սկզբունքների, որոնք

արտաքին ձեռնածությունների տեղ է տալիս։ Բրիտանացի հայտնի

քաղաքական գործիչը խոստովանել է, որ ժողովրդավարությունը

արտահանման-գաղութային արտադրանք է և պիտանի չէ ներքին

օգտագործման համար։ Հայաստանի համար անընդունելի է նաև

բռնապետությունը, քանի որ առաջնորդի հեռանալուց կամ տապալումից

հետո, նույնիսկ բարգավաճ երկրներում, սովորաբար քաոս է տիրում։

Պետության շարունակական զարգացման հիմնական պայմանը

իշխանության օրինական իրավահաջորդության համակարգն է, որը

բացառում է դրա փոփոխության ընթացքում սոցիալական և տնտեսական

ցանկացած ցնցումներ։

Հայաստանի պետական կառուցվածքի լավագույն ձևն այն է, որի

կայունությունն ու արդյունավետությունն ապացուցված է պատմության

ընթացքում։ Այն չի կարող ներմուծվել կամ պատճենվել: Այլ երկրների դրական

փորձի օգտագործումը չի բացառվում, սակայն դրա իրականացման

գործընթացը չպետք է դրսից պարտադրվի, այլ լինի մտածված, փորձարկված

ու աստիճանաբար։

Հայաստանի համար իշխանության ընդունելի ձևը կենտրոնացված

կառավարումն ու պետության ղեկավարի անձնական

պատասխանատվությունն է՝ ներդաշնակ համակցված տեղական

ղեկավարության բարձր աստիճանի ազատության հետ։ Իշխանության

հիմնական նպատակը ժողովրդի ու պետության փառքն է։ Միևնույն ժամանակ,

ժողովրդավարության մակարդակը կարող է և պետք է աստիճանաբար

փոխվի՝ կախված պատմական իրավիճակից և բազմաթիվ այլ գործոններից,

բայց երբեք ծայրահեղ ձևեր չընդունել։

9.2. Նախագահական իշխանություն և ղեկավար կադրեր

Շարժումը ելնում է այն դրույթից, որ Հայաստանի պատմական

զարգացման ներկա փուլում խիստ անհրաժեշտ է ուժեղ նախագահական

իշխանություն։ Երկրի ղեկավարը, արտահայտելով ողջ հայ ժողովրդի կամքը,

պետք է պատասխանատվություն ստանձնի երկրի ապագայի համար։ Որպես

գերագույն գլխավոր հրամանատար՝ նա պետք է վերականգնի ազգային

բանակի մարտունակությունը, ապահովի օրենքի գերակայությունը,

տնտեսության կայուն զարգացումը։ Վարել հավասարակշռված արտաքին

քաղաքականություն և փոխշահավետ հարաբերություններ ստեղծել

ավանդական դաշնակիցների ու բարեկամ պետությունների հետ, պահպանել

նորմալ հարաբերություններ հարևանների և այլ երկրների հետ՝ շահերի

փոխադարձ հարգանքի սկզբունքներով, արժանիորեն ներկայացնել երկիրը

միջազգային ասպարեզում։

Ուժեղ նախագահական իշխանությունը՝ զուգորդված ժողովրդավարական

նորմերի կիրառմամբ, կարող է բարելավել պետական շինարարության

կառավարումը և ապահովել պետական ապարատի կայուն, բարձրորարկ

աշխատանք՝ կառավարման կենտրոնացման մեխանիզմների հավասարակշռված

կիրառման, տեղական իշխանությունների իրավունքների ընդլայնման, նրանց

գործունեության հանրային վերահսկողության հիման վրա։ Նախագահն՝ որպես

գերագույն գլխավոր հրամանատար, պետք է հոգ տանի և

պատասխանատվություն կրի ռազմական զարգացման, զինված ուժերի վիճակի և

պետության արտաքին և ներքին անվտանգության ապահովման համար։

Հանրապետության օրենսդիր մարմինը՝ խորհրդարանը, պետք է

արտահայտի ժողովրդի ինքնիշխան կամքը։ Բացի օրենսդիր

լիազորություններ իրականացնելուց, այն պետք է նշանակի

Սահմանադրական դատարանի անդամներին, վավերացնի միջազգային

պայմանագրեր և կատարի որոշ այլ գործառույթներ։ Խորհրդարանի

արդյունավետ աշխատանքի համար անհրաժեշտ է, որ այն իրապես

արտահայտի բնակչության մեծամասնության կամքը։ Խմբակցականության

դրսևորումները չպետք է խոչընդոտեն խորհրդարանի աշխատանքը։

Խորհրդարան անցնելու համար ցանկացած կուսակցություն պետք է ստանա

ընտրողների առնվազն 10 %-ի աջակցությունը։ Խորհրդարանում պետք է լինի

առնվազն երկու այդպիսի կուսակցություն, որոնց օգտին ընդհանուր թվով

պետք է քվեարկեն ընտրողների կեսից ավելին։ Եթե այս պայմանը չի

պահպանվում, ապա խորհրդարան անցնելու իրավունք կստանան այն

կուսակցություններ, որոնք ապահովել են ընտրողների 8 %-ի աջակցությունը։

Խորհրդարանի ձևավորման առաջարկվող մեխանիզմը հնարավորություն

կտա սահմանափակել որոշակի խմբերի նեղ շահերը հետապնդող և

պետական կառավարման համակարգի ապակայունացման նախադրյալներ

ստեղծող առանձին քաղաքական միավորումների ազդեցությունը։

Հայաստանում այսօր տիրող ամենաթողությանը վերջ դնելու համար

հարկավոր է կատարելագործել իրավական նորմերը և բարելավել

պետկառավարման մարմինների աշխատանքը։ Այս խնդիրը հնարավոր է

լուծել իշխանության բոլոր մակարդակներում նոր ուժր ներգրավելու միջոցով։

Ռեկավար կադրերի ընտրության հիմնական չափանիշները․ մասնագիտական

բարձր որակավորում, ձեռնհասություն ը լայն մտածելակերպ, ինչպես նաև

պատշաճ վերահսկում։ Նպատակահարմար ենք գտնում ստեղծել կադրերի

պատրաստմման և որակավորման հաստատություն՝ Կառավարման պետական

դպրոց, որի շրջանավարտները կընդգրկվեն պետական միասնական կադրային

գրանցամատյան։

Պետական մարմիններում ընդունակ և ակտիվ մարդկանց ներգրավելով,

պատշաճ ձևով նրանց պատրաստելով, իրական պետական մտածողություն

սերմանելով, կադրային ռեզերվի առկայության և ղեկավար անձնակազմի

մտածված շրջափոխության հետ մելտեղ, կարելի է էապես նվազեցնել

պետական կառավարման համակարգում իշխանության չարաշահումների

հավանականությունը։ Կարևոր է օգտագործել կադրային

քաղաքականության ողջ հնարավորությունները՝ հաշվի առնելով սփյուռքի և

օտարերկրյա տաղանդավոր մասնագետներին, ինչի համար նախագահը

պետք է իրավունք ունենա վերջիններիս շնորհել Հայաստանի

քաղաքացիություն։

Մտածված և գիտականորեն հիմնավորված ռազմավարական

որոշումներ մշակելու համար անհրաժեշտ է պետության ղեկավարին կից

ստեղծել Տարածաշրջանային և համաշխարհային խնդիրների ռազմավարական

հետազոտությունների պետական ինստիտուտ, որտեղ մասնագիտական

վերապատրաստում կանցնեն առանցքային ղեկավար պաշտոններ

զբաղեցնող բոլոր քաղծառայողները ։

Պետական կառավարման կառույցներում անհրաժեշտ է բարձրացնել

միջոլորտային համագործակցության մակարդակը, ինչպես նաև տեղական

իշխանությունների դերն ու պատասխանատվությունը։ Անհրաժեշտ է

ընդլայնել մասնավոր ձեռնարկությունների անկախությունն ու

նախաձեռնողականությունը՝ պետական երկարաժամկետ պլանավորման

հիման վրա։ Մասնավոր ձեռնարկությունների համար գրավիչ դարձնել

արտադրությունը ռազմավարական նշանակություն ունեցող ոլորտներում

(պաշտպանություն, առողջապահություն, առաջին անհրաժեշտության

ապրանքներ)՝ ներմուծվող ապտադրանքը փոխարինելու նպատակով։

9.3. Ժողովրդավարական սկզբունքները պետական կառավարման

համակարգում

Կառավարման ժողովրդավարական ձևերի զարգացումը այն դեպքում,

երբ իշխանությունն ամբողջովին կենտրոնացված է նախագահի ձեռքում,

չափազանց դժվար է: Սուբյեկտների տնտեսական անկախությունը պետք է

ներդաշնակ կերպով զուգակցվի տնտեսության պետական պլանային

կառավարման հետ։ Այս խնդրի լուծման կարևոր միջոց է մշտական պետական

և հասարակական վերահսկողությունը կենտրոնում և շրջաններում։ Այն պետք

է իրականացվի հաշվառման և վիճակագրության միասնական համակարգի,

արտադրության և ֆինանսների ոլորտում միասնական պետական

թափանցիկ քաղաքականության և գիտականորեն հիմնավորված

հաշվարկների հիման վրա։

Շարժումն անհրաժեշտ է համարում կառավարման համարարգում

զարգացնել ժողովրդավարական սկզբունքները։ Իրական պետականությունը

նախագահական հզոր իշխանության և ժողովրդավարության զարգացման

համակցումն է՝ որն ապահովում է հասարակության բոլոր անդամների ակտիվ

մասնակցությունը երկրի կառավարման գործում։ Ընտրության և

հաշվետվողականության սկզբունքը պետք է տարածվի բոլոր պետական

մարմինների վրա։ Խստորեն պահպանելով յուրաքանչյուր ղեկավարի

անձնական պատասխանատվությունը հանձնարարված աշխատանքի

համար՝ անհրաժեշտ է պետական ապարատի աշխատանքում

հետևողականորեն զարգացնել կոլեգիալություն։

9.4. Հանրային վերահսկողություն

Շարժումը կարևորում է պետական ապարատի գործունեության

կատարելագործումը, որից կախված է որոշումների յուրաժամյա և անվրեպ

կայացումը, իշխանության բոլոր ճյուղերի գործունեության համակարգումը,

երկրի ռեսուրսների ռացիոնալ օգտագործումը, տնտեսական և ռազմական

անվտանգությունը։ Հանրային վերահսկողությունը պետական կառավարման

համակարգի անբաժանելի մասն է։

Հասարակության և պետության փոխադարձ պատասխանատվությունն ու

հաշվետու լինելը արդյունավետ գործիք է պետական ապարատի

կատարելագործման, նախանշած պլանների իրականացման, կոռուպցիայի և

բյուրոկրատիայի, ինչպես նաև ղեկավարության կամայականության դեմ

պայքարի հարցում։ Անձեռնհասությունը, անբարեխղճությունը և

իշխանության չարաշահումը անհամատեղելի են բարձր պաշտոնեական

դիրքի հետ։

«Համահայկական ճակատ» շարժումը հայ ժողովրդի համապարփակ

միավորում է, նրա կարծիքի ու միասնության արտահայտիչը։ Հանդես գալով

որպես հասարակական կառույց՝ բնակչության լայն և անմիջական

մասնակցությամբ ժողովրդավարական սկզբունքների և ընտրական

համակարգի բարելավմանն ուղղված իր գործունեությանը, Շարժումը

անհրաժեշտ է համարում ընդլայնել հասարակական կազմակերպությունների

և միավորումների մասնակցությունը օրենսդրական գործունեությանը։

Նրանց պետք է տրվի օրենսդրական նախաձեռնության, այն է՝ օրենքների

նախագծեր ներկայացնելու իրավունք։ Կարևորագույն օրինագծերը պետք է

ներկայացվեն համապետական հանրաքվեի.

Աշխատանքային կոլեկտիվների իրավունքները պաշտպանելու և բոլոր

մակարդակներում օրենքի գերակայությունը ապահովելու համար

անհրաժեշտ է ընդլայնել տեղական արհմիութենական

կազմակերպությունների դերը: Շարժումը մտադիր է ամեն կերպ նպաստել

արհմիությունների և հասարակական կազմակերպությունների

ակտիվության բարձրացմանը, որպեսզի պաշտպանել բոլոր ոլորտների

աշխատողների իրավունքները, բարելավել աշխատանքային պայմանները,

պահպանեել սոցիալական ապահովագրության և առողջապահական

նորմերը, աշխատողների նյութական շահերը։

9.5. Անձի ազատություն

Շարժումը խնդիր է դնում աջակցել անձի ազատության զարգացմանը,

ապահովել օրենքի գերակայությունը, կառուցել քաղաքացիների և

պետության միջև հարաբերությունների համակարգ, որը հիմնված կլինի

իրավունքների և պարտականությունների հավասարակշռության, ինչպես

նաև հավասար պատասխանատվության սկզբունքների վրա։

Արդարադատությունը պետք է հիմնվի օրենքի և դատական համակարգի

իրական անկախության և հաշվետվողականության, դատարանի, քննչական

մարմինների կողմից բոլոր դատավարական նորմերի խստագույն

պահպանման վրա։ Անմեղության կանխավարկածը պետք է մնա

անառարկելի։

Պետք է ուշադրությունը կենտրոնացնել իրավախախտումների

կանխարգելման միջոցների վրա։ Սակայն հասարակության համար

վտանգավոր հանցագործություններ կատարող անձանց նկատմամբ պետք է

կիրառվեն խիստ պատժամիջոցներ։

9.6. Երիտասարդական կազմակերպություններ

Շարժումը համարում է երիտասարդությունը ստեղծագործ ուժ,

կարևորում Շարժման երիտասարդական թևի՝ «Համահայկական

երիտասարդական ճակատ»-ի դերն ու նշանակությունը՝ որպես անկախ

հասարակական միավորում, որը կոչված է երիտասարդներին կրթելու,

սոցիալական անտարբերությունը հաղթահարելու, ակտիվ ու տաղանդավոր

մարդկանց ներգրավելու նորացված հայ հասարակության կառուցման

գործում, պետական և հասարակական կառավարմանը նրանց

պատրաստելու:

«Համահայկական երիտասարդական ճակատ»-ի աշխատանքում

գլխավոր տեղ է գրավում երիտասարդ սերնդի մեջ սերմանել հարգանք

ազգային մշակույթի ու ավանդույթների, հայ ժողովրդի պատմության

նկատմամբ, հայրենիքին անձնուրաց նվիրվածություն։ Ոչ պակաս կարևոր

խնդիր է վերացնել հոռետեսություն ու անտարբերություն, օգնել ռազմական

գործողություններին մասնակցած երիտասարդներին դուրս գալ ընկճված

վիճակից։

Շարժման երիտասարդական թևը հատուկ դեր է խաղում

հայրենասիրական դաստիարակության գործում։ Հարկավոր է պատրաստել

երիտասարդներին պաշտպանել հայրենիքը, վստահորեն դիմադրել

ցանկացած հարձակումներին։ Կարևոր է ֆիզիկապես և բարոյապես առողջ,

կենսուրախ սերունդ մեծացնել։ Այս հարցում արդյունավետ գործիք կարող են

ծառայել գիտական, գիտատեխնիկական, գիտահարնրամատչելի,

պատմական և սպորտային կազմակերպություններ, գրականության,

արվեստի և մշակույթի գործիչների միությունները։

10. Պաշտպանություն և անվտանգություն

10.1. Ռազմական անվտանգության հայեցակարգ

Հայաստանի Հանրապետության ռազմական անվտանգության

հայեցակարգը պետք է հիմնված լինի ամբողջական և անբաժանելի

անվտանգության սկզբունքների վրա, որոնք իրագործվելու են իրական

դաշնակիցների և գործընկերների հետ բարեկամական հարաբերությունների

զարգացման, տարածաշրջանում ռազմական հավասարակշռության

պահպանման, ինչպես նաև խաղաղության և կայունության ամրապնդմանն

ուղղված շարունակական կուրսի միջոցով։

Պետության պաշտպանական ռազմավարությունը պետք է հիմնված լինի

Հայաստանի պետական շահերի, դաշնակից և գործընկեր պետությունների

միասնական շահերի պահպանման, միջազգային անվտանգության ոլորտում

աշխարհաքաղաքական իրողությունների օբյեկտիվ գնահատման և

ստանձնած միջազգային պարտավորությունների վրա։ Գերակա է

չհարձակման սկզբունքը և վտանգներ կանխելու և չեզոքացնելու ոչ

ռազմական ձևերի կիրառումը` միաժամանակ պահպանելով Հայաստանի վրա

զինված հարձակման անմիջական սպառնալիքի դեպքում ռազմական

գործողություններ իրականացնելու իրավունքը:

Հայաստանի գերագույն գլխավոր հրամանատարի, լիազորված

պետական մարմինների, զինված ուժերի, հատուկ կազմակերպությունների և

ռազմարդյունաբերական համալիրի հիմնական խնդիրը ռազմական

անվտանգության ապահովման համակարգված գործունեությունն է։ Այն

ներառում է բանակը, տարածքը և հասարակությունը պաշտպանությանը

նախապատրաստելու տնտեսական, քաղաքական, տեղեկատվական,

ռազմական, սոցիալական, իրավական և այլ միջոցառումներ, ինչպես նաև

միջազգային երաշխիքային մեխանիզմների կիրառում։

10.2. Հայաստանի Զինված Ուժերի և պաշտպանունակության

ամրապնդում

Պետության հուսալի պաշտպանունակությունը խաղաղ ժամանակ

ապահովվում է ռազմավարական պլանավորմամբ, որը սահմանում է Զինված

Ուժերի քանակությունը, կառուցվածքը և համալրման համակարգը, դրանց

պահեստային բաղադրիչները, զորամասերի և միավորումների անհրաժեշտ

քանակը, դրանց տեղաբաշխումը, զորքերի մարտական

պատրաստականության պահանջները, ռազմական կառավարման

համակարգը, ռազմատեխնիկական և ռազմատնտեսական ապահովումը,

ինչպես նաև բանակի և պահեստազոր ուժերի գործողությունների կարգը

թշնամու հնարավոր հարձակումը կանխելու և զսպելու համար։

Պատերազմական պայմաններում պաշտպանունակությունն ապահովվում է

Զինված Ուժերի մասնակի կամ ամբողջական կիրառմամբ՝ ցանկացած

իրավիճակում հանձնարարված խնդիրները կատարելու համար։

Հայաստանի Զինված Ուժերը պետության անբաժանելի մաս է,

ինքնիշխանության և անվտանգության հենարան, ռազմական

անվտանգության համակարգի հիմք։ Հայաստանի զինված ուժերի և

պաշտպանության ոլորտում պետական գերատեսչությունների

գործունեության ընդհանուր ղեկավարումը իրականացնում է Հայաստանի

Հանրապետության Նախագահը` Գերագույն գլխավոր հրամանատարը:

Կառավարությունն իր լիազորությունների շրջանակներում

պատասխանատու է Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի կողմից

հաստատված պետական և մոբիլիզացիոն ռեզերվների ստեղծման ծրագրով

նախատեսված նյութական ռեսուրսների անհրաժեշտ պաշարների

կուտակման և պահպանման համար։ Զինված Ուժերի անմիջական

ղեկավարումն իրականացնում է պաշտպանության նախարարը։ Ռազմական

անվտանգության համակարգի կառավարման համար պատասխանատու

պետական մարմինների գործառույթները սահմանված են

Սահմանադրությամբ և օրենքներով:

Պաշտպանունակության կարևոր բաղադրիչներն են տնտեսության,

բնակչության և տարածքի յուրաժամյա պլանավորված

նախապատրաստումը, ինչպես նաև միջազգային երաշխիքների համակարգը։

Դա միջոցառումներ են, որոնք ուղղված են ռազմավարական օբյեկտների

պաշտպանությանը, ենթակառուցվածքի, կառավարման և կապի

համակարգերի, տրանսպորտային հաղորդակցության և քաղաքացիական

պաշտպանության կառույցների զարգացմանը, նյութական միջոցների

պահպանմանը, էներգամատակարարմանը, զենքի և ռազմական տեխնիկայի

արտադրությանը և վերանորոգմանը, բնակչության բարոյահոգեկան վիճակի

պահպանմանը, ռազմահայրենասիրական դաստիարակությանը,

քաղաքացիական պաշտպանության և պետական առողջապահական

համակարգի նախապատրասմանը, բանակի և հասարակության կապի

ամրապնդմանը։

Տնտեսությունը պետք է ապահովի պետության ռազմատնտեսական և

ռազմատեխնիկական քաղաքականության պլանային իրականացում, ինչպես

նաև Զինված Ուժերի մարդկային, նյութատեխնիկական և ֆինանսական

անհրաժեշտ ռեսուրսներով ապահովումը՝ ինչպես խաղաղ, այնպես էլ

պատերազմական պայմաններում։

Ռազմական անվտանգության միջազգային երաշխիքների ստեղծումը

ենթադրում է դաշնակցային և գործընկերային հարաբերությունների

հետևողական զարգացում հավաքական անվտանգության համակարգերի

շրջանակներում։

Հայաստանի ներկայիս ղեկավարության անհետևողական և անձեռնհաս

քաղաքականությունը, որն անտեսում է ռազմական անվտանգության

ապահովման հիմնարար սկզբունքներн, արնաքամել է ազգային բանակը և

հասցրել այն կիսառազմական պահակախմբի վիճակի։ Արդյունքում մենք

կորցրել ենք պատմական հայկական տարածքներ։ Այսօր խախտված են

ռազմական կառավարման բոլոր ողջամիտ սկզբունքները։ Երկրի

սահմանների պաշտպանությունը վարչապետը բարդել է սահմանամերձ

զորամասերի հրամանատարների վրա, որոնց հանձնարարվել է ինքնուրույն

որոշումներ կայացնել ազգային տարածքի պաշտպանության վերաբերյալ և

կրել դրանց համար ողջ պատասխանատվությունը։ Ի՞նչ է նշանակում, երբ

երկրի ղեկավարը գնում է գյուղացու մոտ հարցնելու՝ հողը կզիջե՞ս, թե՞ ոչ։ Դա

արվում է, որ վաղը նա ասի. «Տեսնում եք, դուք չեք զիջել այս հողը, դրա համար

էլ պատերազմը սկսվեց, ես մեղավոր չեմ»: Այսինքն՝ պատասխանատվությունը

դրվում է գյուղացիների վրա։

Իշխանավորների՝ Եվրոպայից թելադրվող խաղաղության առաջարկները

դրական արդյունք չտվեցին և երկիրը բերեցին փակուղի։ ԵՄ դիտորդների

աճող թիվը տեղեկացնում է հակառակորդին, որ իր հավակնությունները

կարող են բավարարվել։ Հայաստանի շահերը պաշտպանելու ցանկացած

փորձ՝ երկրի բարձրաստիճան պաշտոնյաների կողմից դավաճանությանը

համարժեք պայմաններում, միայն բարձրացնում է հակառակորդի

ագրեսիվության աստիճանը և հայկական այլ տարածքների նկատմամբ նրա

հավակնությունները։

Մեր գերիները, և դրանց թվում միայն հայեր չեն, գտնվում են

ադրբեջանական բռնապետության ձեռքում։ Նախագահներն ու գեներալներ,

թալիշների, լեզգիների ու ավարների առաջնորդները։ Շարժումը համառորեն

աշխատում է այս ուղղությամբ, և բոլորն անպայման կվերադարձվեն

հայրենիք։

Շարժումն իր պարտքն է համարում դաշնակից և բարեկամ երկրների հետ

միասին ապահովել Հայաստանի հուսալի պաշտպանությունն ու

անվտանգությունը։ Զինված Ուժերը և պետական անվտանգության

մարմինները պետք է միշտ լինեն զգոն ու պատրաստ պաշտպանելու

ժողովրդին և երկիրը։ Միաժամանակ անհրաժեշտ է ուշադիր հետևել

աշխարհաքաղաքական և տարածաշրջանային իրավիճակին և

երկխոսություն վարել հարևանների հետ։ Սակայն Հայաստանի ներկայիս

իշխանությունն անտեսում է տարածաշրջանի բոլոր երկրների կարծիքը՝

կարգավորման գործընթացում՝ այլ շահեր է հետապնդող Արևմուտքի

մասնակցության վերաբերյալ։ Սա մեզ ասում են Իրանն ու Վրաստանը, նույնն

են ասում Ռուսաստանը, նույնիսկ Թուրքիան ու Ադրբեջանը։

Իշխանությունները, հակառակ ողջախոհությանը, երկիրը տանում են

հակառակ ուղղությամբ։

Նման իրավիճակի պատճառներից մեկը Հայաստանում գործունակ

հետախուզական և վերլուծական կառույցի բացակայությունն է, որը

կկարողանա ղեկավարությանը գրագետ, հավասարակշռված, համակողմանի

մշակված առաջարկություններ ներկայացնել։ Տարածաշրջանային և

միջազգային իրավիճակի զարգացման մասին հավաստի տեղեկատվությունը,

իրադարձությունների և ազգային ռազմաքաղաքական շահերի վրա դրանց

ազդեցության յուրաժամյա կանխատեսումը հնարավորություն կտա

բացահայտել ռազմական սպառնալիքները, անհրաժեշտ միջոցներ ձեռնարկել

դրանք սահմանափակելու և պաշտպանությունը ապահովելու համար: Այս

խնդիրը լուծելու համար Հայաստանին անհրաժեշտ է ոչ թե ենթադրյալ, այլ

իսկապես արդյունավետ Արտաքին հետախուզական ծառայություն՝ բարձրորակ

կադրերով և ավանդական դաշնակիցների հետ հուսալի կապերով

ապահոված։

Շարժումը ելնում է այն դիրքից, որ Հայաստանի պատմական տարածքների

մի մասը ապօրինի վերահսկվում է Ադրբեջանի և Թուրքիայի կողմից, իսկ այս

երկրներից բխող ռազմական սպառնալիքը մշտական բնույթ է կրում։

Հակառակորդի անհամեմատ գերազանցող ուժերը զսպելու համար

անհրաժեշտ է Հայաստանի պաշտպանունակությունը և Զինված Ուժերի

մշտական մարտունակությունը պահել այն մակարդակի վրա, որն ապահովի

ցանկացած ագրեսիայի վճռական հակահարված։ Շարժումը մտադիր է

ապահովել, որ Հայաստանի Զինված Ուժերը ոչ միայն ունենան

պաշտպանության ամենաարդիական միջոցներ, այլև ունենան բավարար

ռազմաարդյունաբերական բազա։ Կարևոր է բանակում օրենքի

գերակայության ապահովումը։ Այս խնդիրը լուծելու համար անհրաժեշտ է

վերականգնել ռազմական դատական մարմինների ինստիտուտը, որը քննելու

է զինվորականների հանցագործություններ։

10.3․ Ռազմարդյունաբերական համալիր

Երկրի ռազմարդյունաբերական համալիրը դաշնակիցների և

ռազմավարական գործընկերների հետ ռազմատեխնիկական

համագործակցության շրջանակներում պետք է արտադրի բոլոր տեսակի

զինամթերք հրաձգային զինատեսակների, խոշոր տրամաչափի և

հրետանային համակարգերի, բազմակի արձակման հրթիռային

համակարգերի համար։ Անհրաժեշտ է ընդլայնել ժամանակակից ռազմական,

երկակի և քաղաքացիական նշանակության անօդաչու թռչող սարքերի

արտադրությունը։ Եվ երկիրն ունի նման փորձ։

Շարժումը կոչ է անում համայն հայությանը միշտ պատրաստ լինել

պաշտպանելու հայրենիքը, սիրել և հարգել ազգային բանակը և նպաստել նրա

զարգացմանը։ Հայրենիքի պաշտպանությունը Հայաստանի յուրաքանչյուր

քաղաքացու պատվաբեր պարտքն է։

10.4. Ռազմական կադրերի պատրաստում

Իրական, այլ ոչ երևակայական անվտանգության ապահովումը

հնարավոր չէ առանց բազմակողմանի կրթված, լավ պատրաստված,

հայրենիքին անձնվեր հավատարիմ զինվորական կադրերի։ Պատմությունը

չգիտի դեպքեր, երբ սահմանային հենասյուները կասեցրին հակառակորդի

առաջխաղացումը։ Անհրաժեշտ է ժամանակակից ռազմատեխնիկական

պատրաստվածություն ունեցող հրամանատարական կազմ և խիստ

զինվորական կարգապահություն։ Նման արդյունք կարող է տալ միայն

ռազմական կրթության և վերապատրաստման մանրակրկիտ մշակված

համակարգ: Հայաստանի Զինված Ուժերի անձնակազմը պետք է կրթվի իր

ժողովրդին անսահման հավատարմության և հայրենիքի համար կյանքը

տալու պատրաստակամության ոգով։

Շարժումը մտադիր է մշտապես ուշադրություն դարձնել բանակի

միասնության և հայ ժողովրդի հետ նրա անխզելի կապի ամրապնդմանը,

զինվորներին արիության, խիզախության և հերոսության ոգով

դաստիարակելուն, դաշնակիցների հետ ռազմական համագործակցության

կատարելագործմանն ու զարգացմանը, բանակի՝ հայրենիքը ցանկացած

պահին պաշտպանելու պատրաստակամությանը։

Պաշտպանունակության բարձրացման համար անհրաժեշտ է

վերականգնել ռազմական կրթության համակարգը։ Ռազմական ակադեմիան,

ռազմական ուսումնարաններն ու դպրոցները պետք է պատրաստեն

սպայակազմ ռազմական բոլոր անհրաժեշտ մասնագիտությունների գծով:

Ռազմական կրթությունը պետք է կառուցված լինի այնպես, որ ազգային

բանակն ապահովի ՝ կրտսեր հրամանատարների, մասնագիտացված

պայմանագրային ծառայողների, բոլոր մակարդակների հրամանատարների և

ինժեներների, ինչպես նաև շտաբի և կառավարչական անձնակազմի

բավարար թվով:

10․5. Միջազգային ռազմական և ռազմատեխնիկական

համագործակցություն

Հայաստանի միջազգային ռազմական և ռազմատեխնիկական

համագործակցության հիմնական նպատակներն են ռազմական

անվտանգության երաշխավորված ապահովումը և ռազմաքաղաքական

դիրքերի ամրապնդումը տարածաշրջանում ուժերի հավասարակշռության

պահպանման համար, միջազգային փորձի օգտագործումը

սպառազինությունների և ռազմական տեխնիկայի արդիականացման, ինչպես

նաև Զինված ուժերի անձնակազմի որակավորումը բարձրացնելու համար:

Հիմնական խնդիրը ռազմարդյունաբերական համալիրի ամբողջական

վերականգնումն ու զարգացումն է։

Շարժումը գտնում է, որ Հայաստանի Հանրապետության և Ռուսաստանի

Դաշնության միջև միութենական մակարդակով ռազմական և

ռազմատեխնիկական համագործակցությունը պետք է դառնա անվիճելի

գերակայություն։ Կարևոր է վերականգնել Զորքերի միացյալ խմբավորման

շրջանակներում համակարգված գործողությունների ձևաչափը, ակտիվ

մասնակցությունը ՀԱՊԿ-ում և Ռազմական քաղաքականության հիմնական

ուղղությունների մշակման կազմակերպության ծրագրերում, միասնական

անվտանգության համակարգի տարածաշրջանային բաղադրիչի զարգացումը,

ԱՊՀ-ի և ՀԱՊԿ-ի հակաօդային պաշտպանության համակարգի

կատարելագործումը, ինչպես նաև ռազմական անձնակազմի պատրաստումը

և փոխգործակցությունը ռազմական գիտության ոլորտում: Անհրաժեշտ է

պատշաճ ուշադրություն դարձնել տարածաշրջանային և այն

պետությունների հետ ռազմական համագործակցության ընդլայնմանը, որոնց

քաղաքականությունը չի հակասում Հայաստանի Հանրապետության

հիմնարար շահերին։ Շարունակում է արդիական մնալ միջազգային

ահաբեկչության դեմ համատեղ պայքարը

Պետք է մանրակրկիտ վերլուծել բանակի բարեփոխումների ոլորտում

ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի հետ ռազմական համագործակցության պայմանները։

ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրների հետ երկկողմ ռազմական և ռազմատեխնիկական

համագործակցությունը չպետք է հակասի կամ վնասի դաշնակիցների

շահերին։ ՄԱԿ-ի և ԵԱՀԿ-ի շրջանակներում սպառազինությունների

վերահսկման ոլորտում միջազգային համագործակցությունը պետք է

շարունակվի։

Այսօր կարևոր է կենտրոնանալ ազգային շահերի վրա, ինչը նշանակում է

վերջ տալ արտաքին գերակայությունների փոփոխությանը, օբյեկտիվորեն

գնահատել և պրագմատիկ մոտենալ եվրոպացի գործընկերների հետ

երկխոսությանը։ Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները հասցնել

միութենական մակարդակի, ինչպես նաև հետևողականորեն մասնակցել

համատեղ տնտեսական և ռազմաքաղաքական ինտեգրման

գործընթացներին։ Կառուցել փոխշահավետ ռազմավարական

հարաբերություններ Իրանի հետ։ Նախաձեռնել Հարավային ռազմական

դաշինքի ստեղծում՝ Հայաստանի, Ռուսաստանի և Իրանի մասնակցությամբ,

որը բաց կլինի Հնդկաստանի և տարածաշրջանային այն երկրների

անդամակցության համար, որոնք շահագրգռված են կայունության

հաստատմանը։

11. Հայաստանի հասարակության կյանքում Շարժման դերի

բարձրացում

Շարժումը ստեղծվել է ժողովրդի համար և ծառայում է ժողովրդին։ Այն

համայն հայության անբաժանելի մաս է և կոչված է ամրապնդելու

միասնությունը և զարգացնելու հայերի կապերը պատմական հայրենիքի հետ:

Շարժման հիմքում ընկած է այն սկզբունքը, որ Հայաստանի ժողովուրդն ինքը՝

իր աշխատանքով, կերտում է իր ապագան՝ հանուն և ի շահ հաջորդ

սերունդների, երկրի հզորության և բարգավաճման։ Վստահ ենք, որ բոլոր

հայերը գիտակցաբար աջակցում են Շարժման նպատակներին, խնդիրներին,

ծրագրին և պատրաստ են բոլոր ջանքերը գործադրել դրանք կյանքի կոչելու

համար։

Շարժումը ամրապնդելու է իր շարքերի միասնականությունն ու

համախմբվածությունը՝ օգտագործելով Շարժման կանոնադրությամբ

նախատեսված միջոցների ողջ զինանոցը՝ խմբակցականության

դրսևորումներ բացառելու նպատակով։ Մեր հաղթանակի կարևորագույն

աղբյուրը գաղափարական ու կազմակերպչական անկոտրում

համախմբվածությունն է։

Շարժումը լիովին գիտակցում է պետականաշինության խնդիրների

մասշտաբն ու բարդությունը, որը պահանջում է քաղաքական և

կազմակերպչական ղեկավարության բարձր մակարդակ, բնակչության

մասնակցությունը պետական գործերի կառավարմանը, ժողովրդավարական

նորմերի շարունոկական զարգացում, հասարակական

կազմակերպությունների դերի բարձրացում, տեղական ինքնակառավարման

մարմինների իրավունքների ընդլայնում։

Շարժումը շարունակաբար կբարելավի իր գործողությունների

մեթոդները՝ աճող պահանջներին համապատասխանելու նպատակով։

Կարևոր է ապահովել երկրի ղեկավարության հաջորդականությունը,

որպեսզի բացառել երկրի զարգացման կուրսի պատեհապաշտ, միտումնավոր,

չմտածված և կամայական փոփոխություններ։ Մշտական սկզբունքներ են

ճանաչվում քննադատությունն ու ինքնաքննադատությունը՝ որպես

հասարակության հետ երկխոսության ձև, սխալները բացահայտելու և

ուղղելու, թերությունները վերացնելու համար։

Շարժման նախանշած նպատակների և խնդիրների իրականացման

արդյունքում Հայաստանը կարողանալու է ապահովել իր ինքնիշխանությունն ու

անվտանգությունը, բռնել արդյունաբերական և տնտեսական բազայի ինտենսիվ

զարգացման ուղին, աջակցել գյուղատնտեսության ոլորտի զարգացմանը։

Կենսամակարդակի բարձրացումն ուղղակիորեն կախված է Հայաստանի

քաղաքացիների ակտիվությունից, նրանց շահագրգռվածությունից և

նորացված պետության ստեղծման գործում ներգրավվածությունից։ Անշուշտ,

նախատեսված ծրագիրն արդյունավետ կիրականացվի միայն խաղաղ

պայմաններում։ Հայաստանի որոշ հարևանների հավակնությունները և

Հարավային Կովկասում իրավիճակի սրացումը, որը սնուցվում է միջազգային

ասպարեզում հիմնական դերակատարողների կողմից, պահանջում է

պաշտպանական ծախսերի ավելացում, ինչը կարող է ազդել նշված ծրագրերի

իրականացման վրա։ Զինված բախումներից խուսափելու համար

անհրաժեշտ է միջազգային հարաբերությունների ամուր համակարգ,

Ռուսաստանի հետ միութենական մակարդակով լիարժեք ռազմական

գործընկերություն, ՀԱՊԿ-ի անդամակցություն և Իրանի հետ ռազմական

համագործակցության ամրապնդում։ Սա չի բացառում այլ երկրների հետ

փոխշահավետ հարաբերություններ՝ դաշնակիցների շահերի հարգանքի

պայմանով։ Այս մոտեցումը հնարավորություն կտա ռազմական ծախսերը

խելամիտ մակարդակի հասցնել և իրականացնել բնակչության

կենսամակարդակի բարելավման ծրագրեր։ Երկրի բոլոր մարզերի

տնտեսության համակողմանի, հավասարաչափ զարգացումը կօգնի

հավասարեցնել բնակչության կենսամակարդակը։